የዓለም የጋራ ቋንቋ የነበረው ላቲን እንዴት "ሞተ"? ያልተጠበቀ መልስ
ብዙውን ጊዜ እንግሊዝኛ በየቦታው ያለ እና ዓለም ሁሉ መማር ያለባት ቋንቋ ይመስለናል። ግን ታሪክ ውስጥ እንደዛሬው እንግሊዝኛ በጣም ገናና እና ተስፋፍቶ የነበረ ሌላ ቋንቋ ይኖር ይሆን ብለህ አስበህ ታውቃለህ?
በእርግጥም አለ። እሱም የላቲን ቋንቋ ነው።
ለሁለት ሺህ ዓመታት ያህል ላቲን የሮም ግዛት ኦፊሴላዊ ቋንቋ ነበር፤ የአውሮፓ የሳይንስ፣ የሕግ፣ የሥነ ጽሑፍ እና የዲፕሎማሲ ቋንቋም ነበር። ክብሩም ከዛሬው እንግሊዝኛ የበለጠ ታላቅ ነበር።
ግን የሚያስገርመው ነገር ቢኖር፣ ዛሬ በቫቲካን ሃይማኖታዊ ሥነ ሥርዓቶች ላይ ካልሆነ በቀር፣ ማንኛውም ሰው ላቲን ሲናገር ፈጽሞ መስማት አይቻልም።
ታዲያ ይህ በፊት በጣም ኃያል የነበረው ቋንቋ ወዴት ጠፋ? በማን ነው "የተገደለው"?
የቋንቋዎች መጥፋት፣ ከቤተሰብ የምግብ አሰራር ውርስ ጋር ይመሳሰላል
ድምዳሜ ላይ ለመድረስ አይቸኩሉ። የቋንቋዎች መጥፋት፣ እንደ ግድያ ወንጀል አይደለም፤ ይልቁንም የቤተሰብ የምግብ አሰራር ውርስ ታሪክ ነው።
አስበውት፤ አንድ በጣም የተከበሩ አያት ነበሩ፤ እሳቸውም ልዩ ሚስጥራዊ የሆነ የጣፋጭ ሾርባ አሰራር ነበራቸው፤ ጣዕሙም ልዩ ነበር። ይህን የምግብ አሰራር ለቤተሰባቸው ልጆች በሙሉ አስተማሩ። አያት እያሉ፣ ሁሉም እንደ እርሳቸው አሰራር ሾርባውን በትክክል ያበስሉ ነበር፤ ጣዕሙም ምንም አይለወጥም ነበር።
ከጊዜ በኋላ አያት ሞቱ። ልጆቹም ተበታትነው በተለያዩ ከተሞች መኖር ጀመሩ።
- በባሕር ዳርቻ የሚኖረው ልጅ፣ ሾርባው ላይ የባሕር ምግቦች ሲጨመሩ የበለጠ እንደሚጣፍጥ አሰበ።
- ወደ የብስ የገባው ልጅ ደግሞ፣ የሀገር ውስጥ እንጉዳይ እና ድንች ሲጨመርበት ሾርባው የበለጠ ወፍራም እና ጣፋጭ እንደሚሆን አወቀ።
- ሞቃታማ አካባቢ የሰፈረው ልጅ ደግሞ፣ የምግብ ፍላጎትን የሚያነሳሳ እንዲሆን በሾርባው ላይ አንዳንድ ቅመም የበዛባቸው ቅመሞችን ጨመረ።
በርካታ ትውልዶች ካለፉ በኋላ፣ እነዚህ "የተሻሻሉ" የጣፋጭ ሾርባዎች፣ ጣዕማቸውም ሆነ አሰራራቸው ከመጀመሪያው የአያት አሰራር እጅግ በጣም የራቀ ሆነ። እያንዳንዳቸው ለየብቻ ተሻሽለው፣ ልዩ ጣዕም ያላቸው "የፈረንሳይ የባሕር ምግብ ሾርባ"፣ "የጣሊያን እንጉዳይ ሾርባ" እና "የስፔን ወፍራም ሾርባ" ሆኑ።
ሁሉም ከአያት የምግብ አሰራር የመጡ ናቸው፣ ግን ያ መጀመሪያው "የአያት ጣፋጭ ሾርባ" ራሱ፣ ከእንግዲህ ማንም አያበስለውም። የሚገኘው በዚያች ጥንታዊ የምግብ አሰራር መጽሐፍ ውስጥ ብቻ ነው።
አሁን ገብቶሃል?
ላቲን "አልሞተም"፤ ይልቁንም በብዙ አዳዲስ መልክ "ኖሯል"
ይህ ታሪክ፣ የላቲን ቋንቋ እጣ ፈንታ ነው።
ያቺ "አያት"፣ በፊት በጣም ኃያል የነበረችው የሮም ግዛት ነች። ያ "ሚስጥራዊ ጣፋጭ ሾርባ" ደግሞ ላቲን ቋንቋ ነው።
የሮም ግዛት ትልቅ አስተዳዳሪ እያለች፣ ከስፔን እስከ ሮማኒያ ድረስ ሁሉም የተዋሃደና ደረጃውን የጠበቀ ላቲን ይናገሩና ይጽፉ ነበር።
ግን ግዛቱ ሲፈርስ፣ ማዕከላዊው ስልጣን ሲጠፋ፣ "ልጆቹ"—ማለትም የዛሬዋ ፈረንሳይ፣ ስፔን፣ ጣሊያን ወዘተ ቀደምት ነዋሪዎች—የቋንቋውን ሾርባ በራሳቸው መንገድ "ማሻሻል" ጀመሩ።
እንደየአካባቢያቸው ዘዬና ልማድ፣ እንዲሁም የሌሎች ብሔረሰቦች ቃላትን በማዋሃድ (ለምሳሌ ፈረንሳይኛ የጀርመንኛን ቋንቋ፣ ስፓኒሽ ደግሞ የአረብኛን ቋንቋ አዋህደው)፣ ላቲንን ከአካባቢያቸው ጋር እንዲስማማ አደረጉት።
ቀስ በቀስ፣ እነዚህ "አዲስ ጣዕም ያላቸው ሾርባዎች"—ማለትም የዛሬዋ ፈረንሳይኛ፣ ስፓኒሽ፣ ጣሊያንኛ፣ ፖርቱጋልኛ እና ሮማኒያኛ—ከመጀመሪያው የላቲን ቋንቋ የበለጠ እየራቁ ሄዱ፤ በመጨረሻም ሙሉ በሙሉ አዳዲስና ገለልተኛ ቋንቋዎች ሆኑ።
ስለዚህ፣ ላቲን በማንም "አልተገደለም"። አልሞተም፣ ይልቁንም ወደ ብዙ አዳዲስ ቋንቋዎች ተለውጦ "ኖሯል"። ተሻሽሏል፣ ተከፋፍሏል፣ ልክ እንደ አያት ሾርባ፣ በአዲስ መልክ በእያንዳንዱ ልጅ ቤት ውስጥ ቀጥሏል።
ታዲያ ዛሬ በመጽሐፍት ላይ የምናየው እና በጥረት የምንማረው "ክላሲካል ላቲን" ምንድነው?
ልክ እንደዚያች በመሳቢያ ውስጥ ተቆልፋ የተቀመጠች "የቤተሰብ ውርስ የምግብ አሰራር መጽሐፍ" ናት—የአንድ ወቅት በጣም መደበኛና በጣም ቄንጠኛ አሰራርን መዝግቦ ይዟል፣ ግን ደርቋል፣ ከእንግዲህ አይለወጥም፣ "ሕያው ቅሪተ አካል" ሆኗል። ቋንቋው ራሱ ግን በሕዝቡ ዘንድ ማደጉንና መፍሰሱን ቀጥሏል።
ቋንቋ ሕያው ነው፣ ግንኙነትም ዘላለማዊ
ይህ ታሪክ አንድ ጥልቅ እውነት ይነግረናል፡- ቋንቋ ሕያው ነው፣ ልክ እንደ ሕይወት፣ ዘወትር በእንቅስቃሴ እና በለውጥ ውስጥ ነው።
ዛሬ የማይደፈር የሚመስለው የቋንቋ የበላይነት፣ በታሪክ ረጅም ጉዞ ውስጥ፣ ምናልባትም አንድ አዝማሚያ ብቻ ሊሆን ይችላል።
የላቲን ቋንቋ ለውጥ፣ ምንም እንኳን የተለያየ የአውሮፓ ባህልን ቢፈጥርም፣ የግንኙነት ግድቦችንም ፈጥሯል። ስፓኒሽ የሚናገሩ "ዘሮች" ከእንግዲህ ጣሊያንኛ የሚናገሩ "ዘመዶቻቸውን" ሊረዷቸው አይችሉም።
ይህ "ጣፋጭ ችግር" ዛሬ ይበልጥ የተለመደ ነው፤ በዓለም ላይ በመቶዎችና በሺዎች የሚቆጠሩ ቋንቋዎች አሉ። ደስ የሚለው ነገር ግን፣ እነዚህን ግድቦች በቴክኖሎጂ ልንሰብረው የምንችልበት ዘመን ላይ እንገኛለን። ለምሳሌ፣ እንደ Lingogram ያሉ መሳሪያዎች፣ አብሮ የተሰራው የኤአይ ትርጉም በዓለም ላይ ካሉ ከማንኛውም ሰው ጋር በቀላሉ እንድትነጋገር ያስችልሃል፣ የቋንቋቸው "ምግብ አሰራር" ምንም ያህል የተለየ ቢሆንም።
የቋንቋዎች ለውጥ፣ የታሪክን ፍሰትና የሰውን ፈጠራ ያሳያል። በሚቀጥለው ጊዜ፣ የውጭ ቋንቋ ስታጋጥምህ፣ ልዩ ጣዕም ያለው "የአካባቢ ምግብ" አድርገህ ብታስበው መልካም ነው። እሱ እንቅፋት ሳይሆን፣ ወደ አዲስ ዓለም የሚያስገባ መስኮት ነው።
ጥሩ መሳሪያዎች ሲኖሩህ ደግሞ፣ ይህን መስኮት መክፈት ከምታስበው በላይ በጣም ቀላል ይሆናል።