"የአፍ መፍቻ ቋንቋህ"፣ የኋላቀርነት መገለጫ ሳይሆን የተረሳ ውድ ሀብት ነው

እንደዚህ አይነት ጊዜዎች አጋጥመውህ ያውቃሉ?

ቤተሰብህን ስታናግር፣ ይበልጥ መደበኛ ነው በሚል በልማድ በአማርኛ ማውራት ትፈልጋለህ፤ በጓደኞች ስብሰባ ላይ ደግሞ ሌሎች የአገር ውስጥ ቋንቋቸውን ሲናገሩ ስትሰማ፣ በውስጥህ “ኋላቀር” ወይም “አሮጌ አስተሳሰብ” የሚል ስያሜ ትሰጣለህ፤ አልፎ ተርፎም “የአፍ መፍቻ ቋንቋህን ትችላለህ?” ተብለህ ስትጠየቅ፣ ትንሽ አፍረህ “ትንሽ እችላለሁ ግን አሁን በትክክል መናገር አልችልም” ብለህ ትመልሳለህ።

አንድን እውነት እንደ ተራ ነገር የምንወስድ ይመስለናል፡- አማርኛ “ቋንቋ” ሲሆን፣ ያደግንበት፣ ቅርብ የሆነ ስሜት የሚሰጠን የአፍ መፍቻ ቋንቋችን ደግሞ “የአገር ውስጥ ቋንቋ” ብቻ ነው፤ ትንሽም ቢሆን የሁለተኛ ደረጃ ወይም እምብዛም አስፈላጊ ያልሆነ ነገር።

ግን፣ ይህ በእርግጥ እውነት ነውን?

ስለ “ሚስጥራዊ የምግብ አዘገጃጀት” አንድ ታሪክ

ይህንን ጉዳይ በተለየ መንገድ እንመልከት።

አስቡት፣ አያትህ ከትውልድ ወደ ትውልድ ሲተላለፍ የኖረ ሚስጥራዊ “ቀይ የተጠበሰ ሥጋ” አዘገጃጀት ነበራት። የዚህ ምግብ ጣዕም የልጅነትህ እጅግ በጣም ሞቅ ያለ ትውስታ ነው። በኋላ፣ ወላጆችህ ሲያድጉ ወደ ተለያዩ ከተሞች እንደ ሻንጋይ፣ ጓንግዡ፣ ቼንግዱ ሄዱ። የአያትህን የምግብ አዘገጃጀት እንደየአካባቢው ጣዕም ትንሽ ቀየሩት፡- የሻንጋይ ዘመዶችህ ትንሽ ስኳር ጨምረው ጣፋጭ አደረጉት፤ የጓንግዡ ዘመዶችህ ዙሁሆ ሶስ (Zhuhou sauce) ጨምረው ይበልጥ ሀብታም ጣዕም ሰጡት፤ የቼንግዱ ዘመዶችህ ደግሞ የዶባን (Douban – የባቄላ ሊጥ) እና የሁዋጅያኦ (Huajiao – የሲቹዋን በርበሬ) በመጨመር ቅመም የበዛበት እና የሚያቃጥል አደረጉት።

እነዚህ የተሻሻሉ የቀይ የተጠበሰ ሥጋ አይነቶች፣ ጣዕማቸው የተለያየ ቢሆንም፣ መነሻቸው ግን ከአያትህ “ሚስጥራዊ የምግብ አዘገጃጀት” የመጣ ነው። እያንዳንዳቸው በጣም ጣፋጭ ከመሆናቸውም በላይ የቤተሰብ ቅርንጫፎችን ልዩ ታሪክ እና ስሜት ይዘዋል።

አሁን፣ አንድ ትልቅ የሬስቶራንት ሰንሰለት፣ ደረጃውን የጠበቀ “አገራዊ ቀይ የተጠበሰ ሥጋ” አቅርቧል። ጣዕሙ ጥሩ ነው፣ በአገር አቀፍ ደረጃ አንድ አይነት ነው፣ ምቹ እና ፈጣን ነው። ለብቃት እና ለአንድነት ሲባል፣ ትምህርት ቤቶች፣ ኩባንያዎች፣ እና ቴሌቪዥን ይህንን “መደበኛ ስሪት” እያስተዋወቁ ነው።

ቀስ በቀስ፣ ሰዎች ይህ “መደበኛ ስሪት” ብቻ ነው እውነተኛው እና ሊከበር የሚገባው ቀይ የተጠበሰ ሥጋ ብለው ማሰብ ጀመሩ። በቤት ውስጥ የሚዘጋጁት ጣፋጭ፣ ጨዋማ እና ቅመም የበዛባቸው “በቤተሰብ የተወረሱ ስሪቶች” ደግሞ “የቤት ውስጥ ምግብ”፣ “በቂ ሙያዊነት የጎደለው”፣ አልፎ ተርፎም “ትንሽ ኋላቀር” ተብለው መታየት ጀመሩ። ከጊዜ በኋላ፣ ወጣቱ ትውልድ የመደበኛውን ስሪት ጣዕም ብቻ እያወቀ፣ የአያት ሚስጥራዊ አዘገጃጀት እና ፈጠራ የተሞላባቸው የተሻሻሉ ስሪቶች ቀስ በቀስ ተረሱ።

ይህ ታሪክ፣ ያሳዝናል የሚል ስሜት አይሰጥም?

እንደ እውነቱ ከሆነ፣ የእኛ “የአገር ውስጥ ቋንቋዎች”፣ በራሳቸው ባህሪ እና ታሪክ የተሞሉ “በቤተሰብ የተወረሱ የቀይ የተጠበሰ ሥጋ” ናቸው። አማርኛ ደግሞ ያ ብቃት ያለው፣ ደረጃውን የጠበቀ “አገራዊ ስሪት” ነው።

ሚንናን፣ ካንቶኒዝ፣ ዉ፣ ሃካ... እነዚህ የአማርኛ “የአካባቢ ልዩነቶች” አይደሉም፣ ይልቁንም በታሪክ ሂደት ውስጥ ከአማርኛ ጋር ትይዩ የሆኑ፣ ከጥንታዊ ቋንቋ የመጡ ቋንቋዎች ናቸው። እነርሱም እንደዚያ ትልቅ የቤተሰብ ዛፍ ላይ፣ እያንዳንዱ በራሱ በጥንካሬ ያደገ የተለያየ ቅርንጫፍ እንጂ፣ በዋናው ግንድ ላይ የበቀሉ ትናንሽ ቅርንጫፎች አይደሉም።

ሚንናንን “የቻይንኛ የአገር ውስጥ ቋንቋ” ብሎ መጥራት፣ ስፓኒሽ ወይም ፈረንሳይኛን “የላቲን የአገር ውስጥ ቋንቋ” ብሎ እንደ መጥራት ነው። ከቋንቋ ጥናት አንጻር ሲታይ፣ በእነርሱ መካከል ያለው ልዩነት ቀድሞውንም “ቋንቋ” ከ“ቋንቋ” ደረጃ ላይ ደርሷል እንጂ፣ “ቋንቋ” ከ“የአገር ውስጥ ቋንቋ” ደረጃ ላይ አይደለም።

አንድን “ምግብ” ስናጣ ምን እናጣለን?

አንድ “በቤተሰብ የተወረሰ ምግብ” ሲጠፋ፣ የምናጣው አንድ ጣዕም ብቻ አይደለም።

የአያትህን በኩሽና ውስጥ የተጣደፈ እንቅስቃሴ፣ ያንን ልዩ የቤተሰብ ትውስታ፣ እና በ“መደበኛ ስሪት” መተካት የማንችለውን የስሜት ትስስር እናጣለን።

በተመሳሳይ፣ አንድ “የአገር ውስጥ ቋንቋ” ሲዳከም፣ የምናጣው ከመግባቢያ መሳሪያነት እጅግ የበለጠ ነገር ነው።

በማሌዢያ በሚገኘው ፔናንግ፣ የአካባቢው የሚንናን ቋንቋ (የፔናንግ ፉጂያንኛ ተብሎ የሚታወቀው) እንዲህ ዓይነት ችግር ገጥሞታል። ለብዙ ትውልድ የኖሩ ቻይናውያን ስደተኞች፣ በራሳቸው ቋንቋ ከአካባቢው ባህል ጋር በማዋሃድ ልዩ ቃላትና አገላለጾችን ፈጥረዋል። ያም የመግባቢያ መሳሪያ ብቻ ሳይሆን፣ የማንነታቸውና የባህል ቅርስ መሸከሚያ ነው። ነገር ግን የእንግሊዝኛ እና የአማርኛ መስፋፋት ጋር ተያይዞ፣ በቅልጥፍና ሊጠቀሙበት የሚችሉ ወጣቶች እየቀነሱ መጥተዋል።

አንድ ቋንቋ መጥፋት፣ የአንድ የቤተሰብ ታሪክ የመጨረሻ ገጽ እንደተቀደደ ያህል ነው። በእርሱ ብቻ በትክክል ሊገለጹ የሚችሉ አስቂኝ ንግግሮች፣ ጥንታዊ ምሳሌዎች፣ ልዩ ቀልዶች፣ ሁሉም አብረው ይጠፋሉ። እኛና ቅድመ አያቶቻችን መካከል የነበረው የስሜት ትስስርም በዚህ የተነሳ ይደበዝዛል።

“ሚስጥራዊ የምግብ አዘገጃጀትህን” መልሶ ማግኘት፣ ኩራት ነው

እንደ እድል ሆኖ፣ እየጨመረ የመጣው የህዝብ ቁጥር እነዚህ “በቤተሰብ የተወረሱ ሚስጥራዊ አዘገጃጀቶች” ምን ያህል ውድ እንደሆኑ መገንዘብ ጀምሯል። ልክ በፔናንግ የፉጂያን ቋንቋን ለመመዝገብ እና ለማስተዋወቅ እንደሚጥሩ ወጣቶች ሁሉ፣ እነርሱ አሮጌውን እየተከተሉ ሳይሆን ውድ ሀብት እየጠበቁ ነው።

እኛም በ“አፍ መፍቻ ቋንቋችን” እና በ“አማርኛ” መካከል ምርጫ ማድረግ የለብንም። ይህ በፍፁም “አንተ ካለህ እኔ የለሁም” የሚል ትግል አይደለም። አማርኛን መቻል ከሰፊው ዓለም ጋር እንድንግባባ ያስችለናል፣ የአፍ መፍቻ ቋንቋችንን መልሶ ማግኘት ደግሞ ማን እንደሆንን እና ከየት እንደመጣን ጠለቅ ብለን እንድንረዳ ያስችለናል።

ይህ ይበልጥ አሪፍ የሆነ “የሁለት ቋንቋ ችሎታ” ነው— ኦፊሴላዊውን ቋንቋ በአግባቡ መጠቀም የሚችል፣ እንዲሁም የአፍ መፍቻ ቋንቋን ቅርበት በአግባቡ መጠቀም የሚችል።

ስለዚህ፣ በሚቀጥለው ጊዜ ከቤተሰብህ ጋር በስልክ ስትነጋገር፣ በአፍ መፍቻ ቋንቋህ ስለ ቤተሰብ ጉዳዮች ለማውራት ሞክር። በሚቀጥለው ጊዜ ሌሎች የአገር ውስጥ ቋንቋቸውን ሲናገሩ ስትሰማ፣ ያንን ልዩ ውበት ለመመልከት ሞክር። ልጆች ካሉህ፣ በጣም ቀላሉን የአፍ መፍቻ ቃላት አስተምራቸው፣ ልክ ስማቸውን እንዲያስታውሱ እንደማስተማር ያህል አስፈላጊ ነው።

ያ “ኋላቀር” አይደለም፣ ያ ሥርህ ነው፣ ያ ደግሞ ልዩ የሆነ የባህል ምልክትህ ነው።

በዚህ ዓለም አቀፋዊነት ዘመን፣ ከማንኛውም ጊዜ በላይ ከዓለም ጋር መገናኘት ይበልጥ ቀላል ሆኖልናል። ግን አንዳንድ ጊዜ፣ እጅግ የራቀው ርቀት፣ በትክክል ከራሳችን እጅግ ቅርብ ከሆነው ባህል ጋር ያለን ርቀት ነው። እንደ እድል ሆኖ፣ ቴክኖሎጂም ድልድይ ሊሆን ይችላል። ለምሳሌ፣ ከውጭ ሀገር ከሚኖሩ ዘመዶችህ ጋር የቤተሰብ ታሪኮችን ማካፈል ስትፈልግ፣ ነገር ግን የቋንቋ ችግር ትሰጋለህ እንበል። እንደ Lingogram ያለ የኤአይ ትርጉም ችሎታ ያለው የቻት መተግበሪያ፣ የመጀመሪያውን የመግባቢያ መሰናክል እንድታሸንፍ ይረዳሃል። ቋንቋውን በራሱ ለመተካት ሳይሆን፣ የመጀመሪያውን የመግባቢያ ድልድይ ለመገንባት፣ የጠፉት “የቤተሰብ ሚስጥራዊ አዘገጃጀቶች” እንደገና እንዲጋሩ እና እንዲደመጡ ያስችላል።

እጅግ ውድ የሆኑት “በቤተሰብ የተወረሱ ሚስጥራዊ አዘገጃጀቶችህ” በእርስዎ ትውልድ እንዳይጠፉ ያድርጉ።

ከዛሬ ጀምሮ፣ በኩራት ለሌሎች ንገራቸው፡- “ሁለት ቋንቋዎችን መናገር እችላለሁ፤ አማርኛን እና የአፍ መፍቻ ቋንቋዬን።”