«تایوانی» شما یک جزیره تنها نیست، بلکه رودی طولانی است که به دریا می‌ریزد
آیا تا به حال چنین سردرگمی‌ای داشته‌اید؟
زبان تایوانی که از مادربزرگ‌ها در بازار می‌شنوید، با تایوانی که در سریال‌های ساعت ۸ شب تلویزیون پخش می‌شود، انگار کمی تفاوت دارد. به جنوب که می‌روید، می‌بینید که لهجه برخی کلمات دوباره تغییر کرده است. جالب‌تر اینکه، وقتی با دوستانتان از مالزی یا سنگاپور برخورد می‌کنید، زبان «هوکیئن» (زبان فوجیان) آنها را ۷۰ تا ۸۰ درصد متوجه می‌شوید، اما حس غریبی ناگفته‌ای بینتان وجود دارد.
ما اغلب فکر می‌کنیم «تایوانی» یک زبان ثابت است، اما در واقع، آن بیشتر شبیه به رودی باشکوه است.
رودی بزرگ به نام «مین نان»
تصور کنید، سرچشمه این رود بزرگ، صدها سال پیش در جنوب فوجیان چین – یعنی در شهرهای کوانژو (Quanzhou) و ژانگژو (Zhangzhou) – بوده است. آنجا زمانی یک بندر تجاری پررونق بود، و بی‌شمار انسان از آنجا مانند جریان‌های آب، زبان زادگاهشان را به هر سو روانه کردند.
بزرگترین شاخه این رود به سمت تایوان جاری شد.
این شاخه در سرزمین تایوان، ویژگی‌های محلی را در خود جمع کرد و آنچه امروز ما «زبان تایوانی» یا «تایگی» (Taigi) می‌نامیم را شکل داد. لهجه شمال تایوان، کمی بیشتر لهجه کوانژو را در خود دارد؛ در حالی که لهجه جنوب تایوان، رنگ‌وبوی بیشتری از ژانگژو را به همراه آورده است. بعدها، تحت تأثیر گذر تاریخ، واژگان ژاپنی (مانند o-tó-bái برای «موتورسیکلت» و bì-luh برای «آبجو») در آن ادغام شدند و آن را منحصر به فردتر ساختند.
به همین دلیل است که حتی اگر شما و بزرگترهایتان هر دو به تایوانی صحبت کنید، ممکن است در انتخاب کلمات و لهجه‌تان تفاوت‌های جزئی وجود داشته باشد. شما فقط در یک رودخانه قرار دارید، اما در بخش‌های کمی متفاوت از آن.
رودخانه، هرگز از جریان به سوی جهان باز نایستاد
اما این رود بزرگ در تایوان متوقف نشد. همچنان با شتاب به جریان خود ادامه داد و به سمت جنوب شرق آسیا گسترده‌تر شد.
- شاخه سنگاپور: در سنگاپور، این زبان «هوکیئن» (Hokkien) نامیده می‌شود. این شاخه با ادغام واژگان انگلیسی و مالایی، لهجه‌ای با حس شهری پدید آورده است. بنابراین، تایوانی‌ها اغلب هوکیئن سنگاپوری‌ها را می‌فهمند، درست مانند اینکه در پایین‌دست رودخانه، با اعضای خانواده‌ای از شاخه‌ای دیگر ملاقات کرده باشند.
- شاخه مالزی: در مالزی، وضعیت جالب‌تر است. هوکیئن پنانگ (Penang)، بیشتر به لهجه ژانگژو متمایل است و واژگان مالایی زیادی را جذب کرده؛ در حالی که هوکیئن جنوب، به لهجه کوانژو نزدیک‌تر است. آنها مانند دو شاخه فرعی هستند که در دهانه رودخانه پخش شده‌اند و هر یک زیبایی خاص خود را دارند.
- بستگان دورتر: شاخه‌های دیگری نیز وجود دارند که خیلی زودتر از هم جدا شده‌اند، مانند «تیوچو» (Teochew) در گوانگ‌دونگ. این زبان با مین نان هم‌ریشه است، درست مانند خویشاوندی دور که خیلی زود از رودخانه اصلی جدا شده باشد؛ اگرچه ریشه‌های خونی نزدیکی دارند، اما پس از سال‌ها توسعه مستقل، اکنون دیگر نمی‌توان مستقیماً با آنها ارتباط برقرار کرد.
بنابراین، دفعه بعد که زبانی را می‌شنوید که «شبیه تایوانی است، اما نه کاملاً یکسان»، دیگر گیج نشوید. آنچه شما می‌شنوید، در واقع سرودهای مختلفی است که «رود بزرگ مین نان» در گوشه و کنار جهان می‌خواند.
از «درست صحبت کردن» تا «درک کردن»
با درک داستان این رودخانه، شاید بتوانیم از زاویه‌ای دیگر به زبان نگاه کنیم.
یادگیری تایوانی، فقط برای برقراری ارتباط با بزرگترهای خانواده یا درک سریال‌های بومی نیست. بلکه برای به دست آوردن نقشه‌ای است که با آن بتوانیم تمام جاهایی که این رود از آن گذشته را کاوش کنیم، و تنوعی را که در خاک‌های فرهنگی مختلف شکوفا شده است، احساس کنیم.
این به شما نشان می‌دهد که زبان یک پاسخ استاندارد و خشک نیست، بلکه موجودی زنده و دائماً در حال تکامل است. وقتی در جاده‌های روستایی تایوان، با گفتن جمله‌ای دوستانه مثل «تائوکه، چیاه-پا بوئه؟» (Thâu-ke, chia̍h-pá bōe?) به معنی «رئیس، غذا خوردی؟» با یک مغازه‌دار سر صحبت را باز می‌کنید، گرمایی فراتر از یک معامله را احساس خواهید کرد. این گرما، به همین شکل در دکه‌های غذافروشی پنانگ یا در میان همسایگان سنگاپور نیز وجود دارد.
اما وقتی در مسیر رودخانه، قصد داریم با این «بستگان دور» ارتباط برقرار کنیم، آن ۷۰ تا ۸۰ درصد شباهت و ۲۰ تا ۳۰ درصد تفاوت، گاهی اوقات می‌تواند مانع ارتباط شود. چگونه می‌توانیم از این گام نهایی عبور کنیم؟
خوشبختانه، فناوری پلی برای ما ساخته است. برخی ابزارها دقیقاً برای از بین بردن این حس ناخوشایند «نیمه‌فهمیدن، نیمه‌نفهمیدن» به وجود آمده‌اند. برای مثال، اپلیکیشن چت Intent، با قابلیت ترجمه بلادرنگ مبتنی بر هوش مصنوعی خود، مانند یک مترجم شخصی عمل می‌کند که می‌تواند تفاوت‌های ظریف بین این زبان‌ها را با دقت تشخیص دهد. فرقی نمی‌کند که شما به تایوانیِ تایوان صحبت کنید، طرف مقابل به هوکیئنِ پنانگ، یا حتی به زبانی کاملاً متفاوت؛ این اپلیکیشن می‌تواند به شما کمک کند تا به راحتی ارتباط برقرار کنید و واقعاً یکدیگر را «درک» کنید.
زیبایی زبان، در برقراری ارتباط است. زبان تاریخ ما را حمل می‌کند، هویت ما را تعریف می‌کند، و امکان گفتگو با جهان را به ما می‌دهد.
دفعه بعد، دیگر فقط نگویید «من تایوانی بلدم». می‌توانید با اطمینان بیشتری بگویید:
«آنچه من صحبت می‌کنم، گرم‌ترین و تأثیرگذارترین شاخه آن رود بزرگ و باشکوه مین نان است که از تایوان می‌گذرد.»
و اکنون، شما ابزاری دارید که می‌توانید با آن تمام چشم‌انداز رودخانه را بشناسید.