რატომ აღვიქვამთ „მამაკაცს“ ნაგულისხმევ ვარიანტად საუბრისას?
გქონიათ ოდესმე ასეთი შეგრძნება: თითქოს ეს სამყარო თქვენთვის შექმნილი არ არის?
წარმოიდგინეთ, რომ ცაცია ხართ, მაგრამ მსოფლიოში ყველა მაკრატელი, მაგიდა, ქილის გასახსნელი და თაგვიც კი მემარჯვენეებისთვისაა შექმნილი. რა თქმა უნდა, თქვენც შეგიძლიათ მათი გამოყენება, მაგრამ ყოველთვის უხერხულად, მოუხერხებლად გრძნობთ თავს. გგონიათ, რომ „გამონაკლისი“ ხართ და „ნაგულისხმევ“ წესს უნდა შეეგუოთ.
სინამდვილეში, ენა, რომელსაც ყოველდღიურად ვიყენებთ, მემარჯვენეებისთვის შექმნილ სამყაროს ჰგავს.
მას აქვს უხილავი „ნაგულისხმევი პარამეტრი“.
ენის „ქარხნული პარამეტრები“ ოდნავ ძველია
იფიქრეთ იმაზე, როდესაც ვახსენებთ სიტყვებს „ექიმი“, „ადვოკატი“, „მწერალი“, „პროგრამისტი“, თქვენს გონებაში პირველივე წარმოდგენა მამაკაცის არის თუ ქალის?
ხშირ შემთხვევაში, ნაგულისხმევად მამაკაცს ვგულისხმობთ/წარმოვიდგენთ. თუ ქალია, ხშირად ვგრძნობთ საჭიროებას, სპეციალურად აღვნიშნოთ მისი სქესი, მაგალითად, „ქალი ექიმი“, „ქალი პროგრამისტი“.
პირიქით, იშვიათად ვამბობთ „მამაკაცი ექთანი“ ან „მამაკაცი მდივანი“, რადგან ამ სფეროებში ნაგულისხმევი წარმოდგენა ისევ ქალის ხდება.
რატომ ხდება ასე?
ეს არავის შეთქმულებაა, უბრალოდ ჩვენი ენა ძალიან ძველი სისტემაა, მისი „ქარხნული პარამეტრები“ ასობით ან ათასობით წლის წინ ჩამოყალიბდა. იმ ეპოქებში საზოგადოებრივი შრომის დანაწილება ძალიან მკაფიო იყო, და საჯარო როლების უმეტესობას მამაკაცები ასრულებდნენ. ამიტომაც, ენამ „მამაკაცი“ ადამიანის პროფესიებისა და იდენტობის აღსაწერად „ნაგულისხმევ ვარიანტად“ დააყენა.
„მამაკაცი“ არა მხოლოდ მამრობით სქესს წარმოადგენს, არამედ ხშირად გამოიყენება სქესის გაურკვეველი პირის აღსანიშნავად (გულისხმობს რა მამაკაცს). თითქოს სისტემაში ადამიანი = მამაკაცი არის. ხოლო „ქალი“ კი ხდება „ვარიანტი B“, რომელიც განსაკუთრებულ მითითებას საჭიროებს.
ეს ჰგავს იმ მაკრატლებს, რომლებიც მხოლოდ მემარჯვენეებისთვის არის შექმნილი; ეს არავის განზრახ გამორიცხვაა, მაგრამ ის ნამდვილად აგრძნობინებს მოსახლეობის მეორე ნახევარს, რომ ისინი „არ არიან მეინსტრიმი“ და „დამატებით განმარტებას საჭიროებენ“.
ენა არა მხოლოდ აღწერს სამყაროს, ის აყალიბებს მას
შეიძლება თქვათ: „ეს უბრალოდ ჩვევაა, ასეთი მნიშვნელოვანია?“
ძალიან მნიშვნელოვანია. რადგან ენა არ არის მხოლოდ კომუნიკაციის საშუალება, ის ასევე ფარულად აყალიბებს ჩვენს აზროვნებას. სიტყვები, რომლებსაც ვიყენებთ, განსაზღვრავს, თუ როგორ სამყაროს ვხედავთ.
თუ ჩვენს ენაში, სიტყვები, რომლებიც ძალას, სიბრძნესა და ავტორიტეტს გამოხატავენ, ყოველთვის ნაგულისხმევად მამაკაცებს გულისხმობს (მიუხედავად იმისა, რომ სქესი პირდაპირ არ არის აღნიშნული), მაშინ ჩვენ ქვეცნობიერად ამ თვისებებს უფრო მეტად მამაკაცებთან დავაკავშირებთ. ქალების მიღწევები და არსებობა კი ბუნდოვანი, ან თუნდაც „უხილავი“ ხდება.
ეს ძველ ქალაქის რუკას ჰგავს, რომელზეც მხოლოდ ათობით წლის წინანდელი მთავარი გზებია დახატული. ამ რუკით, რა თქმა უნდა, გზასაც იპოვით, მაგრამ ყველა ახალაშენებულ უბანს, მეტროსა და საინტერესო ხეივნებს ვერ დაინახავთ.
ჩვენი სამყარო დიდი ხანია შეიცვალა. ქალები, მამაკაცების მსგავსად, ყველა სფეროში ანათებენ. ჩვენი სოციალური იდენტობებიც გაცილებით მდიდარია, ვიდრე უბრალოდ „ის“ (მამაკაცის/ქალის ნაგულისხმევი აღქმა). მაგრამ ჩვენი ენა, ეს „რუკა“, ძალიან ნელა ახლდება.
ჩვენი ენისთვის „სისტემის განახლების“ ჩატარება
აბა, რა ვქნათ? ენას ხომ არ გადავაგდებთ და თავიდან დავიწყებთ?
რა თქმა უნდა, არა. მთელი ქალაქის გადაგდება არ გვჭირდება, მხოლოდ ძველი რუკის განახლებაა საჭირო.
ისევე, როგორც დავიწყეთ ცაცია ადამიანებისთვის სპეციალური მაკრატლებისა და ხელსაწყოების შექმნა, შეგვიძლია ჩვენც შეგნებულად „განვაახლოთ“ ჩვენი ენობრივი ინსტრუმენტები, რათა ის უფრო ზუსტი, უფრო ინკლუზიური გახდეს და შეძლოს რეალური სამყაროს ასახვა.
1. „უხილავი“ ხილვადი გავხადოთ. როდესაც იცით, რომ თანამოსაუბრე ქალია, თავისუფლად გამოიყენეთ ისეთი ტერმინები, როგორიცაა „ქალი მსახიობი“, „ქალი უფროსი“ ან „ქალი დამფუძნებელი“. ეს არ არის გამორჩეულობა, არამედ ფაქტის დადასტურება და აღნიშვნა: დიახ, ამ მნიშვნელოვან როლებში ისინიც არიან.
2. გამოიყენეთ უფრო ინკლუზიური გამონათქვამები. როდესაც სქესში დარწმუნებული არ ხართ, ან ყველას მოცვა გსურთ, გამოიყენეთ უფრო ნეიტრალური სიტყვები. მაგალითად, „ბატონებო და ქალბატონებოს“ ნაცვლად გამოიყენეთ „ყველანი“ ან „ძვირფასო მსმენელებო/კოლეგებო“, გამოიყენეთ „მეხანძრე“ ან „სამედიცინო პერსონალი“ ჯგუფის აღსაწერად.
ეს „პოლიტიკურ კორექტულობასთან“ არ არის დაკავშირებული, არამედ „სიზუსტესთან“. ეს ჰგავს მობილური ტელეფონის სისტემის iOS 10-დან iOS 17-მდე განახლებას – არა მოდის გამო, არამედ იმისთვის, რომ ის უკეთესი, ძლიერი და თანამედროვე იყოს.
ყოველ ჯერზე, როცა უფრო ინკლუზიურ სიტყვას ვირჩევთ, ჩვენს აზროვნების „რუკას“ ახალ დეტალებს ვამატებთ, რათა ოდესღაც უგულებელყოფილი კუთხეები ნათლად ხილვადი გახდეს.
ენების მიღმა, უფრო დიდი სამყაროს დანახვა
როდესაც ჩვენს ირგვლივ არსებულიდან მზერას სამყაროსკენ მივმართავთ, ენის ეს „განახლება“ კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება.
სხვადასხვა კულტურული წარმომავლობის მქონე ადამიანებთან ურთიერთობისას, ჩვენ არა მხოლოდ სიტყვებს ვთარგმნით, არამედ აზროვნების საზღვრებსაც ვკვეთთ. აღმოაჩენთ, რომ სხვადასხვა ენაში სრულიად განსხვავებული „ნაგულისხმევი პარამეტრები“ და სამყაროს აღქმის ხერხები იმალება.
იმისთვის, რომ ნამდვილად გავიგოთ ერთმანეთი, სიტყვა-სიტყვითი თარგმანი საკმარისი არ არის. ჩვენ გვჭირდება ინსტრუმენტი, რომელსაც ნამდვილად ესმის კულტურა და კონტექსტი, რომელიც დაგვეხმარება ბარიერების დაძლევაში და გულწრფელი კავშირების დამყარებაში.
ეს არის ზუსტად Intent-ის მსგავსი ხელსაწყოების არსებობის მიზანი. ეს არ არის მხოლოდ ჩატის აპლიკაცია; მისი ხელოვნური ინტელექტის თარგმანის ფუნქცია დაგეხმარებათ ენის მიღმა არსებული დახვეწილი კულტურული განსხვავებების გაგებაში, რაც საშუალებას მოგცემთ, მსოფლიოს ნებისმიერ კუთხეში მყოფ ადამიანთან ღრმა და გულთბილი დიალოგი აწარმოოთ.
საბოლოოდ, იქნება ეს ჩვენი მშობლიური ენის განახლება, თუ საზღვრების გადაკვეთა სხვა ენის გასაგებად, ჩვენ ერთსა და იმავეს ვესწრაფვით:
უფრო ფართო ხედვით, რომ დავინახოთ უფრო რეალური, უფრო სრულყოფილი სამყარო.
და ყოველივე ეს, ჩვენს მიერ ნათქვამი ერთი სიტყვის შეცვლით შეიძლება დაიწყოს.