Жасанды "мінсіз тіл" неліктен ақырында дала гүліне жеңілді?

Шетел тілін үйрену шынымен де тым қиын деп ойламайсыз ба?

Жадылаудан таусылмайтын сөздер, түсініксіз грамматика, түрлі оғаш дыбысталулар. Біз түрлі мәдениеттерден келген адамдармен еркін сөйлесіп, үлкен әлемді тану үшін бар күшімізді саламыз.

Дәл осы сәтте сіздің ойыңызға мынадай бір пікір келуі мүмкін: егер әлемде өте қарапайым, логикасы толық, барлығы бірден үйрене алатын әмбебап тіл болса, қандай жақсы болар еді?!

Айта кетейін, жүз жылдан астам уақыт бұрын бұл идеяны шындыққа айналдырған адам болған. Ол "Эсперанто" (Esperanto) деп аталады.

Оның жасаушысы поляк дәрігері болған. Ол әртүрлі тілде сөйлейтін адамдардың арасында түсініспеушіліктерден туындаған көптеген қақтығыстарға куә болды. Сондықтан, ол кедергілерді жойып, әлемді байланыстыратын бейтарап, үйренуге оңай тіл жасағысы келді.

Бұл идея мінсіз естіледі. Эсперантоның грамматикалық ережелерін бір түстен кейін үйреніп алуға болады, сөздік қоры негізінен еуропалық тілдерден алынған, көпшілікке өте қолайлы.

Алайда, бір ғасырдан астам уақыт өтті, бұл "мінсіз шешім" ешкімге қажет болмай, тіл әуесқойлары арасындағы шағын хоббиге айналды.

Неліктен?

Жауабы өте қарапайым: өйткені ол өте мұқият жасалған пластик гүл сияқты.

Мінсіз, бірақ иіссіз

Пластик гүлді елестетіңізші. Оның түсі ашық, пішіні мінсіз, ешқашан солып қалмайды, суаруды немесе тыңайтуды қажет етпейді. Кез келген тұрғыдан алғанда, ол "гүл" анықтамасына сәйкес келеді, тіпті нағыз гүлден де "стандарттырақ" деуге болады.

Бірақ сіз оны ешқашан сүймейсіз.

Өйткені оның өмірі жоқ, жаны жоқ. Оның дауылды желдер мен жаңбырларда тамыр жайған тарихы жоқ, аралар мен көбелектерді тартатын ерекше хош иісі де жоқ.

Эсперанто – тіл әлеміндегі осы пластик гүл. Оның грамматикасы реттелген, логикасы айқын, барлық "ерекше" қиындықтары жойылған. Бірақ тіл ешқашан ақпарат алмасудың суық құралы ғана болған емес.

Тілдің нағыз өміршеңдігі – оның қайталанбас "хош иісінде" – яғни мәдениетінде.

Біз неліктен жаңа тіл үйренеміз?

Біз ағылшын тілін тек нұсқаулықты оқу үшін ғана емес, сүйікті ағылшын әндерінің сөзін түсіну, жаңа Голливуд фильмдерін көру, сол әзіл мен ойлау мәнерін ұғыну үшін үйренеміз.

Біз жапон тілін анимедегі жазғы фестивальдерді өз көзімізбен көру, Мураками Харукидің жазбаларындағы жалғыздықты түсіну, жапон мәдениетіндегі "шеберлік рухын" (匠人精神) сезіну үшін үйренеміз.

Қытай тіліндегі "цзянху" (江湖 – кезбелік әлемі), "юаньфэнь" (缘分 – тағдырлас байланыс), "яньхуоци" (烟火气 – қала өмірінің ыстық ықыласы, қарапайым тұрмыс) сияқты сөздердің, ағылшын тіліндегі "Cozy" (жайлы), "Mindfulness" (саналылық) сөздерінің артында мыңдаған жылдық тарих, мифтер, салт-дәстүрлер мен өмір салты жатыр.

Міне, бұл – тілдің шынайы тартымдылығы, бізді қиындықтарға қарамастан үйренуге итермелейтін "хош иісі" осы.

Ал Эсперанто, зертханада туылған бұл "мінсіз гүлдің" дәл осының бәрі жетіспейді. Ол бір халықтың ортақ естелігін алып жүрмейді, онымен бірге дамыған әдебиеті, музыкасы мен киносы жоқ, тіпті көшелерде тараған әзіл-қалжыңдар мен "мемдері" де жоқ.

Ол өте мінсіз, бірақ оның дәмі жоқ. Адамдар бір құрал үшін құмарланбайды, бірақ бір мәдениет үшін құмарланады.

Бізге біртұтастық емес, байланыс қажет

Ендеше, сол "әлемдік өзара түсіністік" арманы қате ме?

Жоқ, арман қате емес, тек оны жүзеге асыру тәсілін жаңарту қажет.

Бізге әлемдегі мыңдаған түрлі-түсті, әртүрлі пішінді "дала гүлдерін" бір "пластик гүлмен" алмастыру емес, керісінше барлық бақшаларды байланыстыратын көпір салу қажет. Біз қарым-қатынас ыңғайлылығы үшін әр тілдің артында жатқан қайталанбас мәдениет пен тарихты құрбан етуге тиіс емеспіз.

Бұрын бұл қол жетпес арман болып көрінген еді. Бірақ бүгін технология бұл арманды одан да тамаша түрде шындыққа айналдыруда.

Lingogram сияқты құрал – бұған тамаша мысал. Бұл – жасанды интеллект аудармасы енгізілген чат қолданбасы, ол сізге өз ана тіліңізде әлемнің кез келген бұрышындағы адаммен еркін қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді.

Сіз қытай тілінде "яньхуоци" деген сөзді айтсаңыз, екінші тарап бірден ең дәл аударма мен түсіндірмені көре алады. Сізге тіл маманы болудың қажеті жоқ, сіз екінші тараптың мәдениетінің өзін-өзі тікелей сезіне аласыз.

Ол әр тілдің қайталанбас "хош иісін" жойып жібермейді, керісінше, сізге басқа гүлдің жұпарын тікелей әрі оңай сезінуге мүмкіндік береді.

Бәлкім, әлемді байланыстырудың ең жақсы жолы осы болар: айырмашылықтарды жою емес, әрбір айырмашылықты қабылдау және түсіну.

Өйткені, шынайы қарым-қатынас біздің бір-біріміздің айырмашылықтарымызды бағалауға дайын болуымыздан басталады.