Немістер айқайласқанда: "Енді бізде салат бар!" дей ме? — Тілдің құдіреті, осы бір оғаш "жасырын сөздерде" жасырылған
Сізде де осындай сезім болған ба?
Жаңа тіл үйреніп, сөздерді жаттап, грамматикалық ережелерді жатқа білсең де, сөйлей бастағанда өзіңді "жүретін оқулық" секілді сезініп, жасанды әрі қызықсыз көрінетіндей ме? Айтқан әр сөзің дұрыс болса да, сол бір "ерекше дәмі" жетіспей тұратындай ма?
Мәселе неде?
Тіл үйренуді жаңа қаланы зерттеумен салыстырып көріңізші. Грамматика мен сөздік қор – қаланың картасы, негізгі жолдары мен әйгілі жерлері. Сіз жолды білесіз, ең биік ғимараттарды танисыз. Бірақ қаланың нағыз жаны көбінесе картада белгіленбеген, тек жергілікті тұрғындарға ғана мәлім "құпия соқпақтарда" жасырылған.
Бұл "құпия соқпақтар" – тілдегі сленгтер мен мақал-мәтелдер. Олар – мәдениеттің інжу-маржаны, жергілікті тұрғындардың ойлау қабілетінің көрінісі, олардың "жасырын тілі" және "ішкі әзілдері", ешкімге айтылмайтын.
Бүгін біз неміс тілінің бірнеше "құпия соқпағына" еніп, ішінде қандай таңғажайып әрі шынайы әлем жасырылғанын көрейік.
Бірінші аялдама: Өмір – пони фермасы емес (Leben ist kein Ponyhof)
Тура мағынасы: Life is no pony farm. Нағыз мағынасы: Өмір қиындықтарға толы, ол тегіс жол емес.
Неміс досыңызға жұмыстың тым ауыр, өмірдің тым қиын екенін айтып шағымданғанда, ол иығыңызды қағып: "Амал не, өмір пони фермасы емес қой," деуі мүмкін.
Немістердің пікірінше, пони (Pony) – сүйкімді, алаңсыз өмірдің символы. Понилерге толы ферма, шамасы, ертегідегі жұмақ сияқты. Осындай сүйкімді теңеуді шындықтың қаталдығына қарсы қою – бұл аздаған салқын әзілі бар табандылықты көрсетеді. Өмір оңай емес, бірақ біз әлі де "пони фермасы" деп қалжыңдасып, алға қарай жүре аламыз.
Екінші аялдама: Енді бізде салат бар (Jetzt haben wir den Salat)
Тура мағынасы: Now we have the salad. Нағыз мағынасы: Міне, болды, бәрі былықты.
Бір жағдайды елестетіңіз: досыңыз ақылға құлақ аспай, бір қате әрекетке барды, нәтижесінде бәрін мүлдем бүлдіріп тастады. Осы кезде сіз қолыңызды жайып, амалсыздан: "Көрдің бе, енді бізде салат бар," дей аласыз.
Неге салат? Себебі бір табақ салат – түрлі көкөністер мен тұздықтарды ретсіз араластырудан тұрады. Ол түрлі-түсті болып көрінгенімен, негізінде – былық. Бұл сөз "мен сені бұрыннан ескерткенмін, енді бәрі былыққа айналды, ретке келтіру мүмкін емес" деген күйзелісті тамаша жеткізеді. Келесі жолы "қолайсыз әріптеспен" кездессеңіз, не айту керектігін білесіз.
Үшінші аялдама: Қайғылы бекон (Kummerspeck)
Тура мағынасы: Grief bacon. Нағыз мағынасы: Қайғыны тамаққа басу арқылы артатын салмақ.
Бұл менің ең сүйікті неміс сөзім, өйткені ол өте дәл.
Kummer "қайғы, уайым" деген мағынаны, ал Speck "бекон", одан "май" деген мағынаны білдіреді. Екеуі біріккенде, "қайғылы бекон" болады. Бұл адамдардың махаббаттан айырылғанда, стресске ұшырағанда немесе көңіл-күйі түскенде, тойып тамақтану арқылы жұбаныш іздеп, соның нәтижесінде пайда болған артық салмақты айрықша сипаттайды.
Бұл сөздің артында адам болмысының әлсіз тұстарын терең түсіну және өзін-өзі аздап келемеждеу жатыр. Келесі жолы түн ортасында балмұздақ шелегін құшақтап отырғаныңызда, сіздің денеңізде пайда болған май емес, оқиғаларға толы "қайғылы бекон" екенін біліңіз.
Төртінші аялдама: Баспалдақтағы әзіл (Treppenwitz)
Тура мағынасы: Staircase joke. Нағыз мағынасы: Оқиғадан кейін ғана есіңе түскен керемет жауап.
Сіз де осындай сәтті бастан кешірген боларсыз: қызу пікірталас немесе әңгіме барысында, сіз бірден жауап таба алмай, тамаша қарсылық білдіре алмадыңыз. Бірақ сіз бұрылып, баспалдаққа жеткенде, керемет, дәл, қарсыласыңызды тілсіз қалдыратын бір сөз кенет ойыңызға келді.
Өкінішке орай, сәт өтіп кетті.
Сізді өкіндірген бұл сәтті немістер бір сөзбен – Treppenwitz, "баспалдақтағы әзіл" деп қорытындылаған. Бұл "кейін келген ақылдылық" пен өкінішті дәл жеткізеді.
Бұл "құпия соқпақтарға" қалай нағыз енуге болады?
Осыған дейін оқыған соң, сіз былай ойлауыңыз мүмкін: "Бұл 'жасырын тілдер' қандай қызық! Бірақ оларды жатқа білу мені одан да оғаш етіп көрсетпей ме?"
Сіз дұрыс айтасыз.
Тілдің нағыз жанын меңгерудің кілті – жаттауда емес, түсінуде және байланыс орнатуда. Сізге қандай жағдайда, қандай адаммен және қандай үнмен сөйлесу керектігін білу қажет.
Бірақ бұл дәстүрлі тіл үйрету бағдарламаларының кемшілігі. Олар сөздерді аудара алады, бірақ мәдениет пен адамгершілікті аудара алмайды.
Ендеше не істейміз? Германияда он жыл тұрмайынша, жергілікті тұрғындармен нағыз әзілдесе алмаймыз ба?
Шындығында, одан да ақылды жол бар. Елестетіңізші, егер сіз әлемнің түкпір-түкпіріндегі адамдармен тікелей сөйлесе алсаңыз, және сіздің диалог терезеңізде AI көмекшісі болса, ол сізге нақты уақытта аударма жасап қана қоймай, осы мәдени "ішкі әзілдердің" терең мағынасын түсінуге көмектессе, тіпті қалай дұрыс жауап беру керектігін ұсынса.
Дәл осыны Intent атты чат қосымшасы жасап жатыр. Оның кіріктірілген AI аудармасы тек суық машиналық аударма емес, ол сізді түсінетін мәдениет жолбасшысы сияқты. Ол сізге тілдік кедергілерді бұзуға көмектеседі, Жердің екінші жағындағы достарыңызбен "Сәлем" дегеннен "қайғылы беконға" дейін, сыпайы сәлемдесуден жүрекжарды "ішкі әзілдерге" дейін әңгімелесуге мүмкіндік береді.
Тіл – ешқашан жай құрал болған емес, ол – басқа әлемге апаратын кілт, қызықты жандарды байланыстыратын көпір.
Тек "картаны пайдаланушы" болып қалуды тоқтатыңыз. Қазірден бастап, сол нағыз тартымды "құпия соқпақтарды" зерттеуге аттаныңыз.