Hoe stierf Latijn, ooit de ‘universele taal’ van de wereld? Een verrassend antwoord

We hebben vaak het gevoel dat Engels overal is, alsof de hele wereld het moet leren. Maar heb je je ooit afgevraagd of er in de geschiedenis een andere taal is geweest die, net als het Engels van vandaag, eens zo invloedrijk was?

Jazeker. Dat was Latijn.

Bijna tweeduizend jaar lang was Latijn de officiële taal van het Romeinse Rijk en de taal van wetenschap, recht, literatuur en diplomatie in Europa. De status ervan was nog indrukwekkender dan die van het Engels vandaag.

Vreemd genoeg hoor je tegenwoordig bijna niemand meer Latijn spreken, behalve tijdens religieuze ceremonies in het Vaticaan.

Dus, waar is deze eens zo machtige taal gebleven? Door wie werd ze ‘gedood’?

Het verdwijnen van een taal lijkt meer op het overerven van een familierecept

Trek niet te snel conclusies. Het verdwijnen van een taal is geen moordzaak; het lijkt meer op het verhaal van het doorgeven van een familierecept.

Stel je voor, er was een gerespecteerde grootmoeder met een geheim recept voor een heerlijke soep, de smaak was uniek. Ze leerde dit recept aan al haar kinderen. Zolang grootmoeder leefde, maakte iedereen de soep strikt volgens haar methode, en de smaak was precies hetzelfde.

Later overleed grootmoeder. De kinderen gingen ieder hun eigen weg en vestigden zich in verschillende steden.

• Het kind dat aan zee woonde, vond dat de soep lekkerder zou zijn met wat zeevruchten.
• Het kind dat landinwaarts verhuisde, ontdekte dat de soep rijker zou worden met wat lokale paddenstoelen en aardappelen.
• Het kind dat zich in de tropen vestigde, voegde pittige specerijen toe aan de soep om deze smakelijker te maken.

Enkele generaties gingen voorbij, en deze ‘verbeterde’ versies van de soep verschilden qua smaak en bereiding aanzienlijk van het oorspronkelijke recept van grootmoeder. Ze ontwikkelden zich elk afzonderlijk en werden unieke ‘Franse zeevruchtensoep’, ‘Italiaanse paddenstoelensoep’ en ‘Spaanse kruidige bouillon’.

Ze kwamen allemaal voort uit het recept van grootmoeder, maar de oorspronkelijke ‘grootmoeders heerlijke soep’ zelf werd nooit meer gemaakt. Ze bestond alleen nog in dat oude kookboek.

Begrijp je het nu?

Latijn is niet ‘gestorven’, het ‘leeft voort’ in vele gedaantes

Dit verhaal is het lot van het Latijn.

Die ‘grootmoeder’ was het eens zo machtige Romeinse Rijk. En die ‘geheime heerlijke soep’, dat was Latijn.

Toen het Romeinse Rijk, de ‘gezaghebber’ van de familie, er nog was, sprak en schreef iedereen van Spanje tot Roemenië een uniform en gestandaardiseerd Latijn.

Maar toen het rijk instortte en het centrale gezag verdween, begonnen de ‘kinderen’ — dat wil zeggen, de voorouders van het huidige Frankrijk, Spanje, Italië en andere gebieden — deze ‘taalsoep’ op hun eigen manier te ‘verbeteren’.

Ze pasten het Latijn ‘lokaal aan’ op basis van hun eigen lokale accenten en gewoonten, en namen woorden over van andere volkeren (bijvoorbeeld het Frans dat Germaanse talen opnam, en het Spaans dat Arabisch absorbeerde).

Geleidelijk aan verschilden deze ‘soepen met een nieuwe smaak’ — dat wil zeggen, het huidige Frans, Spaans, Italiaans, Portugees en Roemeens — steeds meer van het oorspronkelijke Latijn, en werden ze uiteindelijk gloednieuwe, onafhankelijke talen.

Dus Latijn is door niemand ‘gedood’. Het is niet gestorven, maar ‘leeft voort’ in de vorm van vele nieuwe talen. Het is geëvolueerd, gedifferentieerd, en heeft zich, net als de soep van die grootmoeder, in nieuwe vormen voortgezet in de huizen van elk kind.

Wat is dan het ‘Klassiek Latijn’ dat we vandaag de dag in boeken zien en dat zo moeilijk te leren is?

Het is als dat ‘familieschrift’ met recepten dat in een la ligt opgesloten — het legde de meest standaard en elegante bereidingswijze op een bepaald moment vast, maar het stolde, veranderde niet meer en werd een ‘levend fossiel’. De taal zelf bleef echter groeien en stromen onder het volk.

Taal leeft, communicatie is eeuwig

Dit verhaal leert ons een diepe waarheid: taal leeft, net als het leven zelf, altijd in beweging en verandering.

De schijnbaar onverwoestbare taaldominantie van vandaag is in de lange stroom van de geschiedenis wellicht slechts een tijdelijke trend.

Hoewel de evolutie van het Latijn een rijke en gevarieerde Europese cultuur heeft voortgebracht, heeft het ook communicatiebarrières opgeworpen. De ‘nakomelingen’ die Spaans spraken, konden hun ‘familieleden’ die Italiaans spraken niet langer verstaan.

Dit ‘zoete probleem’ is vandaag de dag nog algemener, met honderden, zo niet duizenden talen in de wereld. Gelukkig leven we in een tijdperk waarin we deze barrières met technologie kunnen doorbreken. Neem bijvoorbeeld tools zoals Lingogram; de ingebouwde AI-vertaling stelt je in staat om moeiteloos te communiceren met mensen overal ter wereld, hoe verschillend hun ‘taalrecepten’ ook zijn geëvolueerd.

De evolutie van taal getuigt van de stroom van de geschiedenis en de menselijke creativiteit. De volgende keer dat je met een vreemde taal te maken krijgt, kun je die gerust zien als een uniek ‘streekgerecht’. Het is geen barrière, maar een venster naar een nieuwe wereld.

En met de juiste tools is het openen van dat venster veel eenvoudiger dan je denkt.