Japonlarla Konuşmak Neden Bu Kadar Yorucu? Artık Ezberlemeyi Bırakın, Bir “İlişki Haritası” ile Anında Kavrayın

Hiç böyle hissettiniz mi?

Yeni tanıştığınız insanlarla konuşurken, özellikle farklı kültürel geçmişlere sahip iş arkadaşlarınızla veya müşterilerinizle, her zaman çok dikkatli ve ince buzda yürüyormuş gibi hissedersiniz. Yanlış bir kelime söylemekten korkar, atmosferin bir anda garipleşmesinden çekinir, içinizden sessizce dua edersiniz: “Tanrım, az önce söylediğim o şey çok mu gelişigüzeldi?”

Özellikle Japonca öğrenirken, karmaşık “nezaket dili” (Keigo) karşısında çoğu kişi hemen pes eder. Hepsi “söylemek” anlamına gelmesine rağmen, neden 「言う」「言います」「申す」「おっしゃる」 gibi bu kadar çok farklı versiyonu var?

Eğer siz de aynı kafa karışıklığını yaşıyorsanız, size şunu söylemek isterim: Sorun dilinizin yetersizliğinde veya hafızanızın kötü olmasında değil.

Sorun şu ki, hepimiz dili bir “çeviri problemi” olarak görmeye alışmışız, ancak iletişimin ardındaki görünmez “sosyal haritayı” göz ardı ediyoruz.

İletişim Çeviri Değil, Konumlandırmadır

Şöyle hayal edin: Bir “kişilerarası ilişki GPS'i” kullanıyorsunuz. Her insanla etkileşime girdiğinizde, önce iki koordinatı belirlemeniz gerekir:

1. Dikey Koordinat: Güç Mesafesi (Sen mi üstünsün, ben mi?)
2. Yatay Koordinat: Psikolojik Mesafe (Biz “iç gruptan” mıyız, yoksa “dış gruptan” mı?)

“Güç mesafesi”; sosyal statüyü, yaşı veya iş yerindeki hiyerarşik ilişkileri ifade eder. Patronunuz, müşterileriniz, büyükleriniz sizin “üstünüzdedir”; arkadaşlarınız ve eş düzeydeki meslektaşlarınız ise aynı hizada yer alır.

“Psikolojik mesafe” ise ilişkinin yakınlığını veya uzaklığını belirtir. Aileniz, can ciğer dostlarınız sizin “iç grubunuzdur” (Japonca’da uchi denir), aranızda neredeyse hiç sır yoktur ve etkileşimleriniz spontane ve gelişigüzeldir. Bakkal çalışanı veya ilk kez tanıştığınız müşteriler ise “dış gruptan”dır (Japonca’da soto denir), onlarla olan etkileşimleriniz ise yazılı olmayan, yerleşik bir “sosyal senaryoya” göre işler.

Bu harita, hangi “iletişim yolunu” seçmeniz gerektiğini belirler.

Dil, Seçtiğiniz Yoldur

Şimdi, Japoncada o baş ağrısı yaratan kelimelere geri dönelim:

• Can ciğer dostlarınızla sohbet ederken, haritada aynı seviyedesiniz ve psikolojik mesafe sıfırdır. Bu durumda, “günlük patika” yolunu kullanırsınız ve en rahat olan 言う (iu) kelimesini kullanmanız yeterlidir.
• Yabancılarla veya çok yakın olmadığınız iş arkadaşlarınızla konuşurken, konumunuz eşit olsa da belli bir psikolojik mesafe vardır. Bu durumda, **“nezaket otobanı”**na çıkmanız ve 言います (iimasu) kelimesini kullanmanız uygun olur.
• Büyük patronunuza veya önemli bir müşterinize rapor verirken, onlar sizin “üstünüzdedir” ve “dış gruptandır”. Bu durumda, kendi hareketlerinizi açıklamak için “tevazu moduna” geçmeniz ve kendinizi alçaltmak için 申す (mousu) kelimesini kullanmanız gerekir.
• Aynı zamanda, bu patronun veya müşterinin eylemlerinden bahsederken, “saygı modunu” açmanız ve karşı tarafı yüceltmek için おっしゃる (ossharu) kelimesini kullanmanız gerekir.

Gördünüz mü? Bu “haritayı” bir kez anladığınızda, dil artık ezberlenmesi gereken kurallar bütünü olmaktan çıkar, aksine ilişki konumlandırmasına dayalı doğal bir seçime dönüşür. Siz “kelime ezberlemiyor”, “yol seçiyorsunuz”.

Bu sadece Japonca'ya özgü bir mantık değil, aslında her kültürde geçerlidir. Düşünün bir kere, bir iş görüşmesinde arkadaşınızla şakalaşır gibi konuşmazsınız, ya da müşterinize gösterdiğiniz resmiyeti ebeveynlerinize göstermezsiniz. Çünkü ağzınızı açtığınız anda, aslında zihninizde sessizce bir konumlandırma yapmış olursunuz.

Yanlış Yola Girmekten Korkmayın, Önce Haritaya Bakmayı Deneyin

Dolayısıyla, bir dili gerçekten öğrenmek ve insanlarla derin bağlar kurmak için anahtar, tüm dilbilgisini ezberlemek değil, bir “harita bilinci” geliştirmektir.

Bir dahaki sefere gergin hissettiğinizde veya nasıl konuşacağınızdan emin olmadığınızda, hemen “Bu cümle İngilizce/Japonca nasıl söylenir?” diye aramaya koyulmayın.

Önce kendinize şu soruları sorun:

• Bu kişiyle aramızdaki güç mesafesi ne durumda?
• Şu anki psikolojik mesafemiz ne kadar? “İç gruptan” mı yoksa “dış gruptan” mı?

Bu iki soruyu net bir şekilde yanıtlayabildiğinizde, hangi tonu ve hangi kelimeyi kullanmanız gerektiği genellikle kendiliğinden ortaya çıkacaktır. Bu, herhangi bir dilbilgisi kitabından daha etkilidir.

Elbette, yabancı bir kültürel “haritayı” keşfederken kaybolmak kaçınılmazdır. Bu noktada, akıllı bir rehber size çok yardımcı olacaktır. Örneğin, Lingogram gibi bir araç, içinde yapay zeka çevirisi bulunan bir sohbet uygulamasıdır. Kültürel ve dilsel engelleri aşarken, kelime seçiminizin uygun olup olmadığından emin olamadığınızda, iyi niyetinizi ve saygınızı doğru bir şekilde iletmenize yardımcı olur, böylece konuşmayı tıkamak yerine dünya genelindeki insanlarla daha özgüvenli bir şekilde bağlantı kurabilirsiniz.

Unutmayın, dilin nihai amacı mükemmellik değil, bağlantı kurmaktır.

Bir dahaki sefere konuşmadan önce, sadece ne söyleyeceğinizi düşünmeyin, önce haritada nerede durduğunuzu görün.

İletişimin gerçek sırrı budur.