Nima uchun bir tilda gaplashsak ham, oʻzimni “savodsiz”dek his qilyapman?
Sizda ham shunday holat boʻlganmi?
Xuddi bir shimollik Guangjouga borib, oʻziga ishonch bilan choyxonaga kirganu, menyudagi “liàng zǎi” (chiroy qora), “fēi shā zǒu nǎi” (qora qahva) kabi soʻzlarni koʻrib, oʻn yildan ortiq oʻqiganim bekor ketibdi, deb oʻylaganidek. Hammasi xitoycha yozilgan boʻlsa ham, qandaydir birga kelganda xuddi osmon yozuvidek tuyuladi?
Bu “bir til, ammo har xil maʼno” holati, aslida, butun dunyoda uchraydigan gʻalati lahzadir. Bu bizga til lugʻatlardagi soʻzlardan iborat emasligini, balki jonli, insoniy va hayotiy madaniyatning oʻzi ekanligini eslatadi.
“Bir qush, ikki qanot”, ammo “oʻzga sayyoralik tili”da gapirish
Mening bir doʻstim bor, uning ona tili ispan tili. Yaqinda u Mayamidagi “Kichik Gavana”ga borib, haqiqiy Kuba taomlarini tatib koʻrdi. U hech qanday qiyinchilik boʻlmaydi, deb oʻylagan edi, chunki Kuba va uning vatani Puerto-Riko madaniy jihatdan aka-ukalardek yaqin boʻlib, “bir qushning ikki qanoti” deb nomlangan, hatto bayroqlari ham egizaklardek oʻxshash edi.
Biroq, u ispancha menyuni oʻziga ishonch bilan qoʻliga olganida, hayratda qoldi.
Menyudagi aporreado, chilindrón, rabo estofado kabi taom nomlaridan birortasini ham tushunmadi. Oʻzini ispancha lugʻat koʻtarib olgan “soxta” ona tili egasidek his qildi.
Bu qanday boʻlishi mumkin?
Har bir taom nomi – bu madaniyat kodi
Keyinroq u tushundiki, bu gʻalati soʻzlarning har birining orqasida tarix, odatlar va hayot haqidagi hikoya yashiringan. Ular alohida soʻzlar emas, balki Kuba madaniyatiga olib boradigan kichik kalitlardir.
Bir nechta qiziqarli misollar keltiraylik:
-
“Moorlar va Xristianlar” (Moros y Cristianos): Bu taomning tom maʼnosi “Moorlar va Xristianlar”dir. Aslida, bu qora loviyali guruch. Lekin Kubada odamlar qora loviyani quyuq terili Moorlarni, oq guruchni esa Xristianlarni ifodalash uchun ishlatishgan. Bu bilan Ispaniya tarixidagi 800 yillik murakkab davrni yodga olishgan. Bir piyola oddiy guruch, ammo butun bir xalqning xotirasini anglatadi.
-
“Pishganlar” (Maduros): Bu shirin va xushboʻy qovurilgan pishgan banan. Qizigʻi shundaki, doʻstimning vatanida uni
amarillos(sariqlar) deb atashadi. Xuddi shu narsa boʻlsa-da, qoʻshnilar orasida turli nomlar bilan ataladi, xuddi bizda baʼzi joylarda kartoshkani "yer olmasi" yoki "turup" desa, pomidorni "qizil olma" desa, boshqa joylarda shunchaki "kartoshka" va "pomidor" deb ataganidek. -
“Qozonda pishirilgan makkajoʻxori tamalasi” (Tamal en cazuela): Agar siz buni biz biladigan, barglarga oʻralgan Meksika tamalasi (Tamale) deb oʻylasangiz, katta xato qilasiz.
en cazuela“qozonda” degan maʼnoni anglatadi. Bu taom aslida makkajoʻxori tamalasi tayyorlash uchun barcha ingredientlar – makkajoʻxori uni, choʻchqa goʻshti, ziravorlar – bitta qozonda dimlab, xushboʻy makkajoʻxori pyuresiga aylantiriladi. Bu tamalning “dekonstruksiyalangan” versiyasiga oʻxshaydi, har bir qoshiq kutilmagan lazzatdir.
Koʻryapsizmi, tilning jozibasi shunda. U oʻzgarmas qoidalar toʻplami emas, balki oʻzgaruvchan, ijodkorlikka toʻla yaratuvchi kuchdir. Sizni chalkashtirgan oʻsha soʻzlar, aynan biror joyni eng haqiqiy tarzda bilishning yoʻlidir.
“Tushunmaslik”dan “gaplasha olish”ga
Oʻsha lahzadagi chalkashlik, aslida, ajoyib eslatmadir: Haqiqiy muloqot til qobiliyatidan emas, balki qiziquvchanlikdan boshlanadi.
Biz koʻpincha biror chet tilini oʻrgansak, dunyo bilan muammosiz muloqot qila olamiz, deb oʻylaymiz. Ammo haqiqat shundaki, biz doimo madaniyat, dialektlar, jargonlar keltirib chiqaradigan “oxirgi mil” toʻsiqlariga duch kelamiz.
Tasavvur qiling-a, oʻsha Kuba restoranida, agar siz “Moorlar va Xristianlar” ortidagi hikoyani darhol tushuna olganingizda, restoran egasi bilan suhbatingiz bir zumda jonli va samimiy boʻlib ketmasmidi? Siz endi faqat ovqat buyuradigan sayyoh emas, balki ularning madaniyatiga chinakam qiziqadigan doʻst boʻlasiz.
Aynan shu Intentni yaratishimizning asosiy sababi edi. Bu shunchaki suhbat tarjimoni vositasi emas, balki madaniyatlar oʻrtasidagi koʻprikdir. Uning ichiga oʻrnatilgan sunʼiy intellekt tarjimasi lugʻatlarda topilmaydigan jargon va madaniy kontekstni tushunishga yordam beradi, shu bilan har qanday davlatdagi doʻstlar bilan suhbatlashganda, tilning yuzaki qatlamidan oʻtib, haqiqiy chuqur muloqot qilish imkonini beradi.
Keyingi safar notanish menyu yoki boshqa madaniy muhitdan kelgan yangi doʻst bilan yuzma-yuz kelganingizda, “tushunmayapman” yoki “eshitmayapman” deb qoʻrqmang.
Chalkashlikni qiziquvchanlikka aylantiring. Chunki haqiqiy aloqa, dunyoni bizga tanish usulda gapirishga majburlash emas, balki bizning jasorat bilan va vositalar yordamida ularning dunyosini tushunishimizdir.
Chuqurroq suhbatni boshlashga tayyormisiz?