Bir paytlar dunyoning "umumiy tili" bo'lgan lotin tili qanday "o'ldi"? Kutilmagan javob

Biz ko'pincha ingliz tili hamma joyda, go'yo butun dunyo uni o'rganishi kerakdek tuyuladi deb o'ylaymiz. Lekin hech o'ylab ko'rganmisiz, tarixda bugungi ingliz tili kabi shon-shuhratga erishgan boshqa til bo'lganmi?

Albatta, bo'lgan. Bu lotin tili.

Deyarli ikki ming yil davomida lotin tili Rim imperiyasining rasmiy tili, Yevropada ilm-fan, huquq, adabiyot va diplomatiya tili bo'lgan. Uning mavqeyi bugungi ingliz tilidan ham ustun edi.

Ajablanarlisi shundaki, bugun Vatikandagi diniy marosimlardan tashqari, deyarli hech kim lotin tilida gaplashmaydi.

Xo'sh, bu bir vaqtlar shunday qudratli bo'lgan til keyin qayoqqa yo'qoldi? Uni kim "o'ldirdi"?

Tilning yo'q bo'lib ketishi, ko'proq oilaviy retseptning meros bo'lishiga o'xshaydi

Xulosa chiqarishga shoshilmang. Tilning yo'q bo'lib ketishi qotillikka o'xshamaydi, balki u ko'proq oilaviy retseptning avloddan-avlodga o'tishiga o'xshash hikoyadir.

Tasavvur qiling, bir hurmatli buvi bor edi, uning sirli, mazali sho'rva retsepti bor edi, ta'mi beqiyos edi. U bu retseptni oilasidagi barcha bolalariga o'rgatdi. Buvijon tirik ekan, hamma uning usuli bo'yicha sho'rva tayyorlardi va ta'mi bir xil bo'lardi.

Keyinroq, buvijon vafot etdi. Bolalar ham turli yo'llarga ketib, har xil shaharlarda o'zlariga uy qurishdi.

Dengiz bo'yida yashaydigan farzand sho'rvaga dengiz mahsulotlari qo'shsa, yanada mazali bo'lishini o'yladi.
Ichki hududlarga ko'chib o'tgan farzand esa mahalliy qo'ziqorin va kartoshka qo'shsa, sho'rva quyuqroq bo'lishini aniqladi.
Tropikada joylashgan farzand esa sho'rvaga ba'zi achchiq ziravorlar qo'shib, uni yanada ishtahaochar qildi.

Bir necha avlod o'tgach, bu "takomillashtirilgan" mazali sho'rvalar, ta'mi va tayyorlash usullari bo'yicha buvijonning dastlabki retseptidan ancha uzoqlashdi. Ular alohida-alohida rivojlanib, o'ziga xos ta'mga ega "Fransuz dengiz mahsulotlari sho'rvasi", "Italiyan qo'ziqorinli sho'rvasi" va "Ispancha quyuq sho'rva"ga aylandi.

Ularning hammasi buvijonning retseptidan kelib chiqqan, lekin o'sha dastlabki "buvijonning mazali sho'rvasi"ni endi hech kim tayyorlamadi. U faqat o'sha qadimiy osh kitobida mavjud.

Endi tushundingizmi?

Lotin tili "o'lmadi", u shunchaki ko'p shakllarda "yashashda davom etdi"

Bu hikoya, lotin tilining taqdiri.

O'sha "buvijon" bir vaqtlar nihoyatda qudratli Rim imperiyasi edi. Va o'sha "sirli mazali sho'rva" esa lotin tili edi.

Rim imperiyasi – bu "oilaning boshlig'i" mavjud bo'lganida, Ispaniyadan Ruminiyagacha, hamma yagona standart lotin tilida gaplashardi va yozardi.

Ammo imperiya qulab, markaziy hokimiyat yo'qolgach, "bolalar" – ya'ni bugungi Fransiya, Ispaniya, Italiya va boshqa joylarning ajdodlari – bu til sho'rvasini o'z usullarida "takomillashtira" boshladilar.

Ular o'zlarining mahalliy talaffuzlari va odatlariga qarab, boshqa xalqlarning so'z boyligini ham qo'shib (masalan, fransuz tili german tillarini, ispan tili esa arab tilini o'ziga singdirgan), lotin tilini "mahalliylashtirish"di.

Asta-sekin, bu "yangi ta'mli sho'rvalar" – ya'ni bugungi fransuz, ispan, italyan, portugal va rumin tillari – dastlabki lotin tilidan tobora farq qila boshladi va oxir-oqibat butunlay yangi, mustaqil tillarga aylandi.

Shunday qilib, lotin tilini hech kim "o'ldirmadi". U o'lmadi, balki ko'plab yangi tillar shaklida "yashashda davom etdi". U rivojlandi, tarqalib ketdi, xuddi buvijonning sho'rvasi kabi, har bir farzandning uyida yangi shakllarda davom etdi.

Unda bugun kitoblarda ko'radigan, mashaqqat bilan o'rganishimiz kerak bo'lgan "klassik lotin tili" nima?

U xuddi tortmaga qulflangan "ajdodlar retsepti"ga o'xshaydi – u ma'lum bir lahzadagi eng standart, eng nafis usullarni qayd etgan, lekin u qotib qolgan, o'zgarmagan va "tirik toshga" aylangan. Tilning o'zi esa, xalq orasida o'sishda va tarqalishda davom etgan.

Til tirikdir, muloqot abadiydir

Bu hikoya bizga chuqur haqiqatni aytadi: til tirikdir, xuddi hayot kabi, u doimo oqim va o'zgarishda.

Bugun yengilmas ko'rinadigan til gegemoniyasi, tarixning uzoq oqimida, ehtimol, shunchaki bir tendentsiya bo'lishi mumkin.

Lotin tilining rivojlanishi, garchi boy va rang-barang Yevropa madaniyatini yaratgan bo'lsa-da, shu bilan birga muloqot to'siqlarini ham qurdi. Ispan tilida gaplashadigan "avlodlar" endi italyan tilida gaplashadigan "qarindoshlarini" tushunmaydi.

Bunday "shirin muammo" bugun yanada keng tarqalgan, dunyoda yuzlab, minglab tillar mavjud. Yaxshiyamki, biz texnologiya yordamida bu to'siqlarni buzish mumkin bo'lgan davrda yashayapmiz. Masalan, Lingogram kabi vositalar, ularning o'rnatilgan AI tarjimasi yordamida, siz dunyoning istalgan burchagidagi odamlar bilan, ularning til "retseptlari" qanchalik farqli bo'lib rivojlangan bo'lishidan qat'i nazar, osongina muloqot qilishingiz mumkin.

Tilning rivojlanishi tarixning oqimi va inson ijodkorligiga guvohlik beradi. Keyingi safar, biror chet tiliga duch kelganingizda, uni o'ziga xos ta'mga ega "mahalliy taom" deb tasavvur qiling. Bu to'siq emas, balki yangi dunyoga ochilgan derazadir.

Yaxshi vositalar bilan esa, bu oynani ochish siz o'ylaganingizdan ancha osonroq bo'ladi.