Nega sizning so'zlaringiz doim noto'g'ri tushuniladi? Tildagi "xameleon" so'zlardan ehtiyot bo'ling
Sizda bunday holat bo'lganmi?
Do'stlaringiz bilan suhbatlashganda, siz aniq A narsani aytgan bo'lsangiz ham, u butunlay teskari B narsani tushunib, oxiri noqulay vaziyatga tushganmisiz? Yoki ishda, siz bir loyihani tasdiqlash niyatida elektron pochta yubordingiz, lekin qarshi tomon sizni ogohlantiryapti deb o'ylab, odamlar orasida xavotir uyg'otganmisiz?
Siz nima bo'lganini tushuna olmaysiz: "So'zlarim juda aniq edi-ku, muammo qayerda bo'ldi o'zi?"
Ko'pincha, muammo sizda ham emas, boshqa odamda ham emas, balki tilimizdagi juda ayyor bir mavjudotni e'tiborsiz qoldirganimizdadir — "xameleon" so'zlar.
Tildagi "xameleon" bilan tanishing
Xameleonni tasavvur qiling. Yashil barglarda u yashil rangga kiradi; jigarrang daraxt tanasida esa jigarrangga aylanadi. Uning rangi butunlay o'zining atrof-muhitiga bog'liq.
Tilda ham shunday "xameleonlar" mavjud. Ular bir xil yozilgan va talaffuz qilinadigan so'zlar, ammo ularni turli "muhitlarga" (ya'ni biz ko'pincha aytadigan "kontekstlarga") joylashtirsak, ularning ma'nosi 180 daraja o'zgaradi, hatto butunlay teskari bo'lib qoladi.
Eng oddiy misol: left.
Everyone left the party.(Hamma ziyofatni tark etdi.)Only two cookies are left.(Faqat ikki dona pechenye qoldi.)
Ko'ryapsizmi, left so'zi ham "tark etish" ma'nosini, ham "qoldiq" ma'nosini anglatishi mumkin. Uning asl rangi qanday ekanligi butunlay atrofidagi so'zlarga bog'liq.
Bunday so'zlarning ilmiy nomi "Kontronim" deb ataladi, lekin "xameleon" laqabi eslab qolish uchun ancha oson emasmi?
Bu xameleonlarni qanday "qo'lga o'rgatish" mumkin?
Bu "xameleon" so'zlar tilning jozibasi hisoblanadi, ammo ular ko'pincha muloqotdagi tuzoq bo'lib xizmat qiladi. Ular eng ko'p ikkima'noli jumlalarda paydo bo'lib, sizni taxmin qilishga majbur qiladi.
Masalan, tijorat va huquqiy hujjatlarda juda keng tarqalgan bu jumla:
The committee will sanction the new policy.
Bu yerdagi sanction nima ma'noni anglatadi?
- U bu yangi siyosatni "tasdiqlash" bo'lishi mumkin.
- Yoki bu yangi siyosatni "sanksiyalash" (jazolash) bo'lishi mumkin.
Qo'llab-quvvatlayaptimi yoki qarshi chiqayaptimi? Bu butunlay kontekstga bog'liq. Agar oldidan "qizg'in muhokamadan so'ng, barcha bu siyosatning foydasi zararlaridan ko'proq deb hisobladi" deyilgan bo'lsa, u holda sanction "tasdiqlash" ma'nosini bildiradi. Agar oldidan "bu siyosat kompaniya qoidalarini buzadi" deyilgan bo'lsa, u holda sanction "sanksiyalash" ma'nosini bildiradi.
Shunday qilib, bu tildagi xameleonlarni qo'lga o'rgatishning yagona siri shundaki: hech qachon bitta so'zni alohida ko'rmang, balki u joylashgan butun "muhit"ni kuzating.
Kontekst — bu xameleonning rangini belgilaydigan muhitdir. Haqiqiy kuchli muloqotchi har doim kontekstni tushunish bo'yicha usta bo'ladi.
Xalqaro muloqotmi? Xameleonlarning qiyinchiliklari ikki barobar ortadi
O'z ona tilimizda bu "xameleon"larni tushunishning o'zi qiyin. Tasavvur qiling, xorijiy do'stlar, mijozlar yoki hamkasblar bilan muloqot qilganingizda bu qiyinchilik qanchalik katta bo'ladi?
Turli madaniy muhitlarda odamlar "muhit"ni turlicha talqin qilishadi. Sizning bir og'iz muloyim so'zingizni qarshi tomon jiddiy qabul qilishi mumkin; siz zararsiz deb o'ylagan hazilingiz esa boshqa madaniyatga tegib ketgan bo'lishi mumkin. Bu "xameleon" so'zlarning tilparvar muloqotda noto'g'ri tushunilish xavfi esa ikki barobar ortadi.
Bunday paytda, so'zma-so'z tarjima qiluvchi dasturlar yetarli emas. Sizga satrlar orasidagi haqiqiy ma'noni tushunishga yordam beradigan aqlliroq vosita kerak.
Bu aynan Intent kabi aqlli chat ilovalari hal qilishni maqsad qilgan muammodir. U nafaqat sizning gaplaringizni tarjima qiladi, balki uning ichiga o'rnatilgan sun'iy intellekt kontekstni yaxshiroq tushunadi va sizga dunyo bo'ylab do'stlar bilan yanada aniq va tabiiy muloqot qilishga yordam beradi. U yonidagi til mutaxassisi kabi, sizning ma'noingiz aniq yetkazilishini ta'minlaydi va madaniyatlararo muloqotda o'sha o'zgaruvchan "xameleonlar"dan qo'rqmaslikka yordam beradi.
Tilning o'zi boy va murakkabdir. Keyingi safar chalkash jumlalar yoki so'zlarga duch kelsangiz, o'zingizdan shubhalanishga shoshilmang. Dedektiv kabi, uning atrofidagi dalillarni izlab ko'ring, bu "xameleon" aslida qanday rangga kirmoqchi ekanligini ko'ring.
Siz bu jumboqni yechish jarayonidan zavqlana boshlaganingizda, muloqot san'atini haqiqatan ham egallagan bo'lasiz.