Sun'iy "mukammal til" oxir-oqibat nega yovvoyi gulga mag'lub bo'ldi?

Sizga ham chet tilini o‘rganish rosti ham juda qiyin tuyuladimi?

Yodlash tugamaydigan so‘zlar, tushunib bo‘lmaydigan grammatika va har xil g‘alati talaffuzlar. Biz bor kuchimizni sarflab, faqat har xil madaniyatlarga mansub insonlar bilan muloqot qilish va kattaroq dunyoni ko‘rishni umid qilamiz.

Shu paytda, xayolingizga bir fikr kelishi mumkin: agar dunyoda o‘ta sodda, mantiqi mukammal va hamma bir zumda o‘rganib oladigan umumjahon tili bo‘lsa, naqadar yaxshi bo‘lardi-a?

Ishonmaysizmi, yuz yildan ko‘proq vaqt oldin bu g‘oyani haqiqatga aylantirgan odam topilgan. Uning nomi “Esperanto” (Jahon tili).

Uning ijodkori polshalik shifokor bo‘lgan, u turli tillarda so‘zlashuvchi insonlarning tushunmovchiliklar tufayli yuzaga kelgan turli nizolarga shohid bo‘lgan. Shuning uchun, u to‘siqlarni bartaraf etish va dunyoni bog‘lash maqsadida neytral, o‘rganish oson bo‘lgan tilni yaratmoqchi bo‘lgan.

Bu g‘oya eshitilishicha mutlaqo benuqson edi. Esperanto tilining grammatika qoidalari aytilishicha, bir tushdan keyin o‘rganib olish mumkin, lug‘at boyligi asosan Yevropa tillaridan kelib chiqqan va ko‘pchilik uchun juda qulaydir.

Biroq, bir asrdan ko‘proq vaqt o‘tdi, bu “mukammal yechim” esa deyarli hech kim tomonidan qiziqilmadi, til ixlosmandlari doirasida kichik bir mashg‘ulot bo‘lib qoldi.

Nima uchun?

Javob juda oddiy: chunki u xuddi puxta ishlangan plastik gulga o‘xshaydi.

Mukammal, ammo iforsiz

Bir dona plastik gulni tasavvur qiling. Uning ranglari yorqin, shakli mukammal, hech qachon so‘nmaydi va sug‘orish yoki o‘g‘itlashni talab qilmaydi. Qaysi tomondan qarashingizdan qat'i nazar, u “gul” ta'rifiga mos keladi, hatto haqiqiy guldan ham “standartroq”dir.

Ammo siz uni hech qachon sevib qolmaysiz.

Chunki uning hayoti yo'q, ruhi yo'q. Uning shamol va yomg'irda tuproqqa ildiz otgan hikoyasi yo'q, va asalarilaru kapalaklarni o'ziga jalb qiladigan o'ziga xos ifori ham yo'q.

Esperanto, til dunyosidagi ushbu plastik guldir. Uning grammatikasi qat'iy tartibli, mantiqi ravshan, barcha “notekis” muammolarni bartaraf etgan. Ammo til, hech qachon shunchaki bir sovuq axborot almashish vositasi bo'lmagan.

Tilning haqiqiy hayotiyligi uning o‘ziga xos “ifori”da – ya’ni madaniyatidadir.

Biz nima uchun yangi til o‘rganishimiz kerak?

Biz ingliz tilini o'rganamiz, faqat foydalanish qo'llanmalarini tushunish uchungina emas, balki sevimli inglizcha qo'shiq so'zlarini tushunish, eng so'nggi Gollivud filmlarini tomosha qilish va ularning hazil tuyg'usi hamda fikrlash tarzini tushunishni xohlaymiz.

Biz yapon tilini o'rganamiz, animedagi yozgi festivallarni shaxsan his qilish, Murakami Haruki asarlaridagi yolg'izlik hissini tushunish va yapon madaniyatidagi hunarmand ruhiyatini his qilish uchun.

Xitoy tilidagi “Jianghu” (odamlarning hayotiy kurashlari va munosabatlari, erkin va sarguzashtli dunyo), “Yuanfen” (taqdiriy bog‘liqlik), “Yanhuaqi” (kundalik hayotning samimiy ruhi), ingliz tilidagi “Cozy” (shinamlik), “Mindfulness” (onglilik) kabi so‘zlar ortida minglab yillik tarix, afsonalar, urf-odatlar va turmush tarzlari mujassamlashgan.

Tilning haqiqiy jozibasi mana shunda, bizni ko‘plab qiyinchiliklarni yengib o‘tib o‘rganishga undaydigan “ifor”dir.

Esperanto esa, laboratoriyada yaratilgan ushbu “mukammal gul”, aynan shu narsalardan mahrum. Unda bir xalqning umumiy xotirasi yo'q, uning bilan birga yashaydigan adabiyot, musiqa va kinolar yo'q, va ko'chalarda, tor ko'chalarda tarqalgan hazillar va latifalar ham yo'q.

U juda mukammal, ammo hidi yo'q. Odamlar bir vosita uchun g'ayratga tushmaydi, ammo bir madaniyat uchun maftun bo'ladi.

Bizga birlashish emas, balki bog'lanish kerak

Xo'sh, o'sha “dunyo aloqasi” orzusi noto'g'rimi?

Yo'q, orzu noto'g'ri emas, faqat uni amalga oshirish usuli yangilanishi kerak.

Bizga butun dunyodagi ming xil rangdagi, turli shakldagi “yovvoyi gullarni” bir “plastik gul” bilan almashtirish emas, balki barcha bog'larni bog'lay oladigan ko'prik qurish kerak. Biz muloqot qulayligi uchun har bir til ortidagi o‘ziga xos madaniyat va tarixni qurbon qilmasligimiz kerak.

O'tmishda, bu uzoq orzu bo'lib tuyulardi. Ammo bugun, texnologiya bu orzuni yanada go'zal tarzda haqiqatga aylantirmoqda.

Intent kabi vositalar bunga ajoyib misoldir. Bu sun'iy intellekt tarjimasi o'rnatilgan chat ilovasi bo'lib, sizga o'z ona tilingizda dunyoning istalgan burchagidagi odamlar bilan erkin muloqot qilish imkonini beradi.

Siz xitoy tilida “Yanhuaqi” (kundalik hayotning samimiy ruhi) desangiz, suhbatdoshingiz darhol eng mos tarjima va tushuntirishni ko‘ra oladi. Siz avval til mutaxassisi bo'lishingiz shart emas, to'g'ridan-to'g'ri suhbatdoshingiz madaniyatining asl mohiyatini his qila olasiz.

U har bir tilning o'ziga xos “ifori”ni o'chirib tashlamaydi, aks holda, sizga boshqa gulning iforini yanada to'g'ridan-to'g'ri va osonroq hidlash imkonini beradi.

Balki dunyoni bog'lashning eng yaxshi yo'li shundadir: farqlarni bartaraf etish emas, balki har bir farqni qabul qilish va tushunishdir.

Axir, haqiqiy muloqot bir-birimizning farqlarimizni qadrlashga tayyorligimizdan boshlanadi.