Sizning "ona tilingiz" - bu "eskichalik" emas, balki unutilgan xazinadir.

Sizning hayotingizda ham shunday lahzalar boʻlganmi?

Oilangiz bilan gaplashganda, odatda adabiy tilda soʻzlashishga intilasiz, chunki bu sizga "rasmiyroq" tuyuladi; doʻstlar davrasida kimdir mahalliy shevada gapirsa, ichingizda unga "eskicha" yoki "qoloq" tamgʻasini bosasiz; hatto, "oʻz uyingizning shevasida gaplasha olasizmi?" deb soʻrashganda, biroz xijolat chekib shunday javob berasiz: "Ozroq bilaman, lekin yaxshi gapira olmayman."

Biz barchamiz bitta haqiqatni qabul qilgandekmiz: adabiy til "til"dir, bizning ona tilimiz – bolaligimizdan eshitib oʻsgan, qalbimizga yaqin boʻlgan mahalliy shevalarimiz esa shunchaki "lahja"dir. Goʻyoki ular ikkinchi darajali, unchalik muhim boʻlmagan narsadek.

Ammo, bu haqiqatan ham shundaymi?

"Oila maxfiy retsepti" haqida hikoya

Bu masalaga boshqacha yondashib koʻraylik.

Tasavvur qiling, buvingizning avloddan avlodga oʻtib kelayotgan "qovurilgan goʻshtning maxfiy retsepti" bor. Bu taomning mazasi sizning bolaligingizdagi eng iliq xotirangiz. Keyinchalik, ota-onangiz voyaga yetib, turli shaharlarga, masalan, Shanxay, Guanchjou, Chenduga koʻchib oʻtishdi. Ular buvingizning retseptiga mahalliy taʼmlarga mos ravishda baʼzi oʻzgarishlar kiritdilar: Shanxaydagi qarindoshlar biroz koʻproq shakar qoʻshib, shirinroq qildilar; Guanchjoudagi qarindoshlar Chu Hou sousini qoʻshib, taʼmini boyitdilar; Chendudagi qarindoshlar esa douban va xua jiao qoʻshib, uni achchiq-chuchuk va oʻtkir qildilar.

Bu takomillashtirilgan qovurilgan goʻsht variantlari, garchi taʼmi har xil boʻlsa-da, ularning ildizi buvingizning "maxfiy retsepti"dan keladi. Ularning har biri juda mazali boʻlib, oilaning har bir shoxining oʻziga xos tarixi va hissiyotlarini oʻzida mujassam etgan.

Endi esa, yirik restoranlar tarmogʻi paydo boʻlib, standartlashtirilgan "milliy qovurilgan goʻsht"ni taklif qildi. Uning taʼmi yaxshi, butun mamlakat boʻylab bir xil, qulay va tez tayyorlanadi. Samaradorlik va bir xillik uchun maktablar, kompaniyalar va televideniyeda bu "standart versiya" targʻib qilindi.

Asta-sekin, hamma faqat shu "standart versiya" haqiqiy va "yuqori darajadagi" qovurilgan goʻsht deb oʻylay boshladi. Uyda tayyorlanadigan shirin, shoʻr, achchiq "oila retseptlari" esa "oddiy uy taomi" deb hisoblanib, "yetarlicha professional emas", hatto "qoloq" deb sanaldi. Vaqt oʻtishi bilan yosh avlod faqat standart variantning taʼmini bildi, buvingizning maxfiy retsepti va oʻsha ijodiy takomillashtirilgan variantlar asta-sekin yoʻqolib ketdi.

Bu hikoya afsuslanarli emasmi?

Aslida, bizning "shevalarimiz" – bu oʻziga xoslik va tarixga boy boʻlgan "oila retseptidagi qovurilgan goʻsht"dir. Adabiy til esa – bu samarali va standart "milliy versiya"dir.

Min Nan shevasi, Kanton tili, Vu tili, Hakka tili… Bular adabiy tilning "mahalliy variantlari" emas, balki tarixiy jarayonda adabiy til bilan parallel ravishda, qadimgi xitoy tilidan kelib chiqqan tillardir. Ular xuddi ulkan oilaviy daraxtdagi har xil oʻsib chiqqan shoxlar kabi, asosiy poyadan oʻsib chiqqan mayda shoxchalar emas.

Min Nan shevasini "xitoy tilining lahjasi" deb atash, ispan yoki fransuz tillarini "lotin tilining lahjasi" deb atashga oʻxshaydi. Lingvistik nuqtai nazardan, ular oʻrtasidagi farq allaqachon "til" va "til" darajasiga yetgan, "til" va "lahja" darajasida emas.

Bir "taom"ni yoʻqotish bilan, biz nimani yoʻqotamiz?

Bir "oila taomi" yoʻqolganda, biz nafaqat bir taʼmni yoʻqotamiz.

Biz buvingizning oshxonada tinimsiz ishlagan qiyofasini, oʻsha noyob oilaviy xotirani, "standart versiya" bilan takrorlab boʻlmaydigan hissiy bogʻliqlikni yoʻqotamiz.

Xuddi shunday, bir "sheva" yoʻqolganda, biz nafaqat bir aloqa vositasini yoʻqotamiz.

Malayziyaning Penang shahrida mahalliy Min Nan shevasi (Penang Fukian tili deb ataladi) shunday qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Bir necha avlod xitoylik muhojirlar u yerda oʻz tillarini mahalliy madaniyat bilan uygʻunlashtirib, noyob soʻzlar va iboralar yaratishdi. Bu shunchaki aloqa vositasi emas, balki ularning oʻziga xosliklari va madaniy merosining tashuvchisi edi. Ammo ingliz va adabiy tilning keng tarqalishi bilan uni ravon ishlatadigan yoshlar tobora kamayib bormoqda.

Tilning yoʻqolishi xuddi oila tarixining soʻnggi sahifasi yirtib tashlangandek. Faqat shu til orqali aniq ifodalash mumkin boʻlgan hajviy iboralar, qadimgi maqollar, noyob hazil tuygʻusi ham u bilan birga yoʻqoladi. Bizning bobokalonlarimiz bilan boʻlgan hissiy rishtalar ham xiralashadi.

Oʻz "maxfiy retseptingiz"ni topish – bu faxrdir

Yaxshiyamki, tobora koʻproq odamlar bu "oila maxfiy retseptlari"ning qadrini tushunib yetmoqdalar. Xuddi Penangdagi Fukian tilini yozib olish va targʻib qilishga urinayotgan yoshlar kabi, ular eskilikni saqlab qolishga urinishmayapti, balki xazinani himoya qilishmoqda.

Biz "ona tilimiz" va "adabiy til" oʻrtasida tanlov qilishimiz shart emas. Bu "sen boʻlmasang, men boʻlmayman" qabilidagi kurash emas. Adabiy tilni bilish bizga kengroq dunyo bilan aloqa qilish imkonini bersa, ona tilimizni qayta tiklash – bu oʻzimiz kimligimizni va qayerdan kelganimizni chuqurroq tushunishimizga yordam beradi.

Bu yanada ajoyib "ikki tillilik"dir – ham rasmiy tilni mukammal bilish, ham ona tilining yaqinligidan bahramand boʻlish.

Shunday qilib, keyingi safar oilangizga qoʻngʻiroq qilganingizda, ona tilingizda oilaviy gaplar qiling. Keyingi safar kimdir shevada gapirganini eshitganingizda, oʻsha noyob goʻzallikni qadrlashga harakat qiling. Agar farzandingiz boʻlsa, ularga eng oddiy ona tilining bir necha soʻzini oʻrgating, xuddi oʻz ismini eslab qolishni oʻrgatganingizdek muhimdir.

Bu "qoloqlik" emas, bu sizning ildizingiz, sizning noyob madaniy izoingizdir.

Bu global asrda biz dunyo bilan har qachongidan ham osonroq bogʻlanamiz. Ammo baʼzan eng uzoq masofa – oʻzimizga eng yaqin boʻlgan madaniyatimiz bilan boʻlgan masofadir. Yaxshiyamki, texnologiya ham koʻprik boʻlishi mumkin. Masalan, chet eldagi qarindoshlaringiz bilan oilaviy hikoyalarni boʻlishmoqchi boʻlganingizda, til bilmaslikdan xavotirlanganingizda, Intent kabi sunʼiy intellektga ega chat vositalari sizga dastlabki aloqa toʻsiqlarini yengishga yordam beradi. U tilning oʻrnini bosish uchun emas, balki birinchi aloqa koʻprigini qurish uchun moʻljallangan, shunda yoʻqolgan "oila maxfiy retseptlari"ni qayta boʻlishish va tinglash mumkin boʻladi.

Eng qimmatli "oila maxfiy retseptingiz" sizning avlodingizda yoʻqolib ketishiga yoʻl qoʻymang.

Bugundan boshlab, gʻurur bilan boshqalarga ayting: "Men ikki tilda gaplasha olaman: adabiy tilda va oʻz ona tilimda."