Biror davlatni chinakam tushunishni xohlaysizmi? Faqatgina lug‘at yodlash bilan cheklanmang, balki ularning "maxfiy belgilarini" o‘rganing.
Biz ingliz-amerika seriallarini ko‘rganimizda, Rojdestvo har doim rang-barang chiroqlar bilan bezatilgan archa, tog‘dek uyulgan sovg‘alar va romantik qor manzarasi bilan bog‘liqdek tuyuladi. Biroq, agar siz haqiqatan ham biror ingliz do‘stingiz bilan suhbatlashsangiz, ularning Rojdestvosi sizni hayratga soladigan "g‘alati" an’analar bilan to‘la ekanligini bilib olasiz.
Masalan, ular o‘zlari yoqtirmaydigan sabzavotni nima uchun yeyishga majbur bo‘lishadi? Yoki ovqatlanish stolida nima uchun qog‘ozdan yasalgan arzon tojlarni taqishadi?
Bu “bema’ni”dek tuyulgan odatlar, aslida bir guruhning “maxfiy belgilari” yoki “sirli imo-ishoralariga” o‘xshaydi.
Tasavvur qiling, bir maxfiy jamiyat a’zolari uchrashganda, ular murakkab va o‘ziga xos imo-ishoralar to‘plamiga ega bo‘lishadi — avval mushtlarni to‘qnashtirib, keyin barmoqlarni ilashtirib, oxirida barmoqni chertish. Begonalar uchun bu harakatlar mutlaqo ma’nosiz, hatto biroz ahmoqona ko‘rinishi mumkin. Ammo o‘z doirasidagilar uchun har bir harakat “biz o‘zimiznikimiz” degan ma’noni anglatadi va bir zumda o‘zaro yaqinlikni kuchaytiradi.
Biror davlat madaniyati ham shunday. Uning eng asl, eng asosiy jihatlari ko‘pincha sayyohlik qo‘llanmalarida yozilgan ulug‘vor binolar emas, balki avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan, biroz g‘alati “maxfiy belgilar”da yashiringan.
Bugun biz Buyuk Britaniya Rojdestvosining uchta “maxfiy belgisini” ochib beramiz.
Birinchi belgi: Yoqimsiz bo‘lsa ham yeyiladigan “Bryussel karami”
Inglizlarning Rojdestvo dasturxonining asosiy taomi odatda qovurilgan kurka hisoblanadi. Ammo dasturxonda har doim bir “sehrli” narsa — Bryussel karami (Brussels sprouts) mavjud. Qizig‘i shundaki, ko‘pchilik inglizlar, boladan tortib kattagacha, bu sabzavotni “yomon ko‘rishlarini” ochiq aytishadi. Uning ta’mi biroz achchiq, tuzilishi g‘alati. Lekin yildan yilga u shak-shubhasiz Rojdestvo dasturxonida paydo bo‘ladi.
Bu xuddi o‘sha “sirli imo-ishora”dagi mushtlarni to‘qnashtirishga o‘xshaydi — bajarilishi shart bo‘lgan, jimjitlikda anglangan marosim. Hamma “Voy, yana shu ekan-a!” deb nolib turib, uni og‘ziga soladi. Bu jamoaviy “o‘zini masxara qilish” va “chidam” aksincha o‘ziga xos zavq va umumiy xotiraga aylanadi. Bu har bir kishiga eslatadi: Ha, bu bizning Rojdestvomiz, g‘alati, ammo qadrdon.
Ikkinchi belgi: “Arzon quvonch” bag‘ishlovchi Rojdestvo krekkeri
Rojdestvo dasturxonida yana bir muhim jihoz bor: Rojdestvo krekkeri (Christmas Cracker). Bu qog‘oz naycha bo‘lib, ikki kishi har biri bir uchidan tortganda, “bang!” degan ovoz bilan ochiladi.
Ichidan tushgan narsalar odatda sizni kuldiradi ham, yig‘latadi ham: yupqa qog‘oz toj, arzon plastik o‘yinchoq va “sovuq” hazil yozilgan qog‘oz parchasi.
Moddiy jihatdan, bu narsalar mutlaqo qadrsizdir. Ammo uning ma’nosi “tortish” harakatida. Uni ochish uchun siz qarshingizdagi yoki yoningizdagi odam bilan hamkorlik qilishingiz kerak, o‘sha lahzadagi intilish va hayrat, shuningdek, keyinchalik hamma ahmoqona qog‘oz tojlarni taqib, bir-biriga “sovuq” hazillar aytgan sahna uning butun mohiyatidir.
Bu xuddi “sirli imo-ishora”dagi barmoqlarni ilashtirishga o‘xshaydi — go‘yo bolalarcha, ammo bir zumda to‘siqlarni buzib, quvonch yaratuvchi o‘zaro muloqotdir. Gap siz nimaga erishganingizda emas, balki sizning “birgalikda” bu “ahmoqona” ishni qilganingizda.
Uchinchi belgi: Qirolichaning “Yillik fon ovozi”
Har yili Rojdestvo kunining tushdan keyin, deyarli barcha ingliz oilalarining televizorlarida Qirolichaning Rojdestvo nutqi namoyish etiladi.
Rostini aytsam, nutqning o‘zi unchalik hayajonli bo‘lmasligi mumkin. Qirolicha o‘tgan yilni umumlashtirib, kelajakka nazar soladi. Ko‘pchilik hatto uni diqqat bilan o‘tirmasdan tomosha qilmaydi, shunchaki Rojdestvo dasturxonidan keyingi “fon musiqasi” sifatida qabul qiladi.
Ammo aynan shu “fon ovozi” butun mamlakatni birlashtiradi. O‘sha lahzada, odamlar nima qilayotgan bo‘lmasin — idish-tovoq yig‘ayotgan bo‘lsin, yoki divanda mudrayotgan bo‘lsin — ular minglab vatandoshlar bir xil ovozni, bir xil lahzani baham ko‘rayotganini bilishadi.
Bu xuddi “sirli imo-ishora”dagi oxirgi barmoqni chertishga o‘xshaydi — yakunlovchi signal bo‘lib, barcha kishilarning mansublik hissini tasdiqlaydi. Bu jim va kuchli marosim bo‘lib, har bir kishiga umumiy o‘zlikni eslatib turadi.
Demak, siz shuni bilib olasizki, bir madaniyatni chinakam tushunish hech qachon uning tarixini yodlash yoki diqqatga sazovor joylarini eslab qolish orqali amalga oshmaydi.
Asosiy jihat shundaki, siz kundalik hayotda yashiringan “maxfiy belgilarni” tushunib yetasizmi yoki yo‘q.
Bu belgilar darsliklarda topilmaydi, shuningdek, oddiy tarjima orqali ham tushunib bo‘lmaydi. Ularni o‘rganishning eng yaxshi yo‘li — mahalliy aholi bilan haqiqiy va chuqur suhbatlashishdir.
Ammo til to‘sig‘i bo‘lsa-chi? Bu aynan o‘tmishda biz dunyoni tushunishimizdagi eng katta to‘siq edi.
Yaxshiyamki, hozir Intent kabi vositalar mavjud. Bu chat ilovasi o‘zida eng yuqori darajadagi sun’iy intellekt tarjimasini jamlagan bo‘lib, sizga dunyoning istalgan burchagidagi odam bilan o‘z ona tilingizda osongina muloqot qilish imkonini beradi.
Siz to‘g‘ridan-to‘g‘ri ingliz do‘stingizdan so‘rashingiz mumkin: “Rostdan ham, sizlar o‘sha Bryussel karamini yeysizlarmi?” Siz standart javob emas, balki hayotiy, chinakam javob olasiz.
Bunday suhbatlar orqali siz asta-sekin turli madaniyatlarning “maxfiy belgilarini” o‘rganasiz, ularning dunyosiga haqiqatan ham kirib borasiz, shunchaki bir kuzatuvchi sifatida emas.
Keyingi safar, har qanday “g‘alati” madaniy odatni ko‘rganingizda, o‘ylab ko‘ring: bu ularning “maxfiy belgilari” bo‘lishi mumkinmi? Uning ortida qanday hikoyalar va hissiy bog‘liqliklar yashiringan?
Shunday o‘ylay boshlaganingizda, dunyo sizning ko‘zingizda yanada aniqroq (uch o‘lchamli) va iliqroq bo‘ladi.
Bu yerni bosing va madaniyatlararo muloqot sayohatingizni boshlang